رحیم دهقان
استادیار دانشگاه شهید بهشتی
[ 1 ] - بررسی تطبیقی ابعاد انگیزش اخلاقی در اندیشة علامه‌طباطبایی و فینیس
ماهیت عامل انگیزش اخلاقی، درونی یا برونی بودن و خودمحور یا غیرخودمحور بودنِ آن، ازجمله ابعاد بحث انگیزش اخلاقی در حوزۀ روان‌شناسی اخلاق هستند. جانفینیس، اندیشمند مسیحی معاصر، با تکیه بر ظرفیت‌ها و قوای طبیعی انسان و با رهیافتی درون‌گرایانه، ریشۀ انگیزۀ اخلاقی را در داشتههای طبیعیِ فاعل اخلاقی جست‌وجو می‌کند و آن را غیرخودمحور جلوه می‌دهد. علامه‌طباطبایی نیز با رهیافتی غیرخودمحورانه بر ظرفیتهای...
[ 2 ] - اخلاقِ مبتنی بر طبیعت در اندیشۀ علامه طباطبایی
چکیده: علامه طباطبایی را می توان از جمله مدافعان تقریر سنّتیِ نظریۀ اخلاقیِ قانون طبیعی دانست. ایشان، طرح واره ای از استعدادها و ظرفیت های انسان را که به صورت طبیعی در وجود انسان ها قرار داده شده است را بنیان نظام اخلاقی خود دانسته و ضمن توجّه به اصل هدایت عمومی یا تکوینی، در چهار گام اساسی نظامی از اخلاق را بر اساس داشته هایِ طبیعی انسان ترسیم نموده است. این اندیشمند فرزانه، در گام اوّل نیازهای طبیع...
[ 3 ] - وجود منبسط؛ در اندیشۀ سیدحیدر آملی و صدرالمتألهین
مبحث وجود منبسط از فروع و لوازم پذیرش دیدگاه وحدت شخصی وجود، و نیز قاعدۀ فلسفی «الواحد» است. سیدحیدر آملی، مسئلۀ پیدایش کثیر از واحد را بر اساس وجود منبسط تبیین می‌کند. از نظر ایشان، اولین صادر وجود عام و منبسط است که جامع تمام مراتب عوالم امکانی است و به نحو جمعی بر همۀ مراتب امکانی احاطه دارد. ملاصدرا نیز ضمن ترسیم مراحل سه‌گانۀ وجود، صادر اول را وجود منبسط می‌داند که در سایۀ آن تکثر واقعی مم...
[ 4 ] - کثرت‌گرایی نجات بر مبنای فلسفه صدرایی
کثرت‌گرایی نجات را میتوان بر اساس مبانی فلسفی حکمت متعالیه به نحوی فلسفی تبیین کرد. ملاصدرا با اتّخاذ مبنای خیر بودن وجود، تشکیکی بودن مراتب وجود، هم‌سنخ بودن وجود و علم و ...، انسان‌ها را به استعدادهای درونی خود برای رسیدن به اوج انسانیّت و کمال اخلاقی آگاه ساخته، برای هر انسانی به مقتضای درجه معرفتش قائل به نجات است. بر مبنای نگرش وی، هر انسانی به مقدار معرفت و آگاهی خویش به حقیقت متعالی و به ...
[ 5 ] - اخلاقِ مبتنی بر طبیعت؛ بررسیِ رهیافت هستی شناختیِ علامه طباطبایی و فینیس
اخلاقِ مبتنی بر طبیعت، روش فهم سعادت بر اساس ظرفیت‌ها و قوای طبیعی انسان است که در سنت یونانی و به‌ویژه در ارسطو وجود داشته و بعدها در نگرش آکوییناس و سنّت آکویینی دنبال شده است. جان فینیس، که از جمله اندیشمندان معاصر و از پیروان این سنّت اخلاقی بوده، کوشیده است به پیروی از آکوییناس مسیر فهم و تحقق سعادت آدمی را بر اخلاقِ مبتنی بر طبیعت ترسیم کند. علامه طباطبایی نیز دیدگاه‌های اخلاقیِ خود را بر سرش...
[ 6 ] - دوگانگیِ ارزش ـ ادب در مسأله‌ی پوشش زن؛ سنجشی واقع‌گرایانه
آیا حجاب، از جمله ارزشهای اخلاقی بوده و ریشه در تکوین دارد یا در زمرهی آداب محسوب شده و به اعتبار و عرف وابسته است؟ پاسخ به این مسأله نیازمند تبیین معیار تمایز آداب از ارزشها است. بر اساس تفاوتهای بین ارزشها و آداب، معیار تمایز ارزش از ادب را میتوان اینگونه دانست؛ هر مقولهی ارزشی که 1- مربوط به ساحت درونیِ انسان باشد؛ 2- منشأ تکوینی داشته باشد؛ 3- استدلالپذیر باشد؛ 4- ارتباط مستقیم با ...
[ 7 ] - نظریۀ اخلاقیِ امر الهی؛ بررسی و نقد نگرش دانس اسکوتوس
نظریۀ اخلاقیِ امر الهی، بنیان ارزشهای اخلاقی را در اوامر وحیانیِ موجود در متون مقدس جست‌وجو می‌کند. دانس اسکوتوس که در آرای کلامی خود به ارادۀ آزاد و قدرت مطلق خداوند اهتمام زیادی داشته، از جملۀ مدافعان این نظریه بوده است و ضمن اینکه منشأ الزام اخلاقی را ارادۀ الهی می‌داند، تقریر وجودشناختی متعادلی از این نظریه ارائه می‌دهد. عدم توجه به تفکیک امر از ارادۀ الهی و عدم وجود معیار واضحی در تشخیص ار...
نویسندگان همکار