رسول جعفریان
[ 1 ] - ملاحظات و نیازهای یک مسافر حج در میانة دوره قاجار
مباحث نوشته حاضر که متنی از دوره قاجار است، در دو بخش یا به گفتة نگارنده در دو خصلت بیان شده است؛ خصلت نخست در نیازهای زائر حج است؛ مانند لباس و غذا و مرکب و بقیه مسائل؛ خصلت دوم، در بارة نوع سلوک زائر است با مسائل مختلف. در خصلت اول چهار عنوان یا قطعه آورده است که: قطعه اوّل در ذکر بیان ملبوس حاجیان است؛ قطعه دوم در ذکر بیان مأکولی آنان؛ قطعه سوم در ذکر مجملی از اجزای متفرقة سفر و قطعه چ...
[ 2 ] - گفتمان شیعی در منظومه علی‌نامه
علی‌نامه یکی از حماسه‌های دینی ـ تاریخیِ نادر قرن پنجم هجری، است که محتوای آن بیان حوادث و رویدادهای تاریخی از خلافت امام علی(ع) تا پایان نبرد صفین است. مطالعه‌ی این اثر نشان می‌دهد که سراینده‌ی آن، علاوه بر گزارش این رویدادها در پی برجسته نمودن باورها و اعتقادات شیعیان می‌باشد. این موضوع با در نظر گرفتن جدال شیعیان و اهل سنّت در قرن پنجم، ما را به این پرسش اساسی رهنمون می‌کند که آیا منظومه‌ی علی...
[ 3 ] - موانع نوگرایی در حوزۀ علمیۀ قم در زمان زعامت آیتالله بروجردی [1325 ـ 1340]
در دوران زعامت آیتالله بروجردی، با وجود مواجهۀ جدی حوزه‌های علمیه و جامعۀ مذهبی ایران با سیل اندیشه‌ها و نهادهای نوین غربی، گرایش به نوسازی در حوزۀ علمیة قم نیز افزایش یافت. نوگرایان بیشتر خواهان اصلاحات در تشکیلات، برنامه‌های آموزشی و نظام تبلیغی حوزه بودند و طرح‌های اصلاحی متعددی به آیتالله بروجردی پیشنهاد کردند. هرچند ایشان عالِمی نوگرا بودو اصلاحات گستردهای در حوزۀ علمیه انجام داد، به دلا...
[ 4 ] - داستانی کردن تاریخ در کتاب تلخیص تاریخ نبیل زرندی
رابطة تاریخ و روایت از جمله مباحث فلسفة انتقادی تاریخ است. در تاریخ‌های روائی رخدادها به‌عنوان عناصر اصلی با استفاده از رابط‌هایی ترکیب می‌شوند. نسبت بین این ترکیب با واقعیت از دغدغه‌های مهمی است که بسته به مبانی متفاوت معرفت‌شناسانه بدان نگریسته شده است. به نظر می‌آید در ارزیابی چنین منابعی، فارغ از تاثیر گریزناپذیر ارزش‌های مورخ می‌توان از سنجۀ میزان ورود اجزاء داستانی بهره گرفت. به این منظ...
[ 5 ] - نزاع قدرت در حکومت سلجوقی به روایت سلجوقنامه ظهیرالدین نیشابوری
ساختارحکومتسلجوقی(590-431ق)به لحاظ شرکت نهادها و کنشگران مختلف در بستر فعالیتهای سیاسی، شاخصههایی دارد که در مقایسه با دیگر حکومتها و سلسلههای ایرانی پس از اسلام در نوع خود بینظیر است. سلجوقنامه ظهیرالدین نیشابوری بر خلاف متن موجزش، روایتی عینی و پرمعنا از نحوة شکلگیری و تداوم ساختار قدرت سلجوقی بهدست می‌دهد. توجه مورخ به امرا، به عنوان گروهی مؤثر در تحولات سیاسی این دوره و تلاش نهاد دیو...
[ 6 ] - جستاری در گونه‌شناسی میراث مکتوب کهنِ علویان بکتاشی با تأکید بر عناصر مشترکِ اعتقادی آنان با اندیشه کلامی اثنا‌عشری
یکی از منابع مهمّ پژوهشی در حوزهٔ تمدنی جهان اسلام، نسخ خطی است و بخشی از این مواریث کهن، طبعاً متعلّق به طیفِ جامعهٔ شیعی است. وجود عناصرِ مشترک قوی اعتقادی و مشابهت‌ها و تأثیراتِ رفتاری بکتاشیان از آموزه‌های مکتب اهل‌بیت:، با شکلی صوفیانه، حاکی از آن است که آنان، بی‌تردید، بخشی از جامعهٔ شیعی دورمانده از اصل خویش‌اند. بررسی مقدّماتی گونه‌شناختی متون کهنِ بکتاشیان، نشان می‌دهد بیشترینِ آثار بکتاشیه به زبا...
[ 7 ] - پانزده سند نویافته از نادرشاه افشار به زبان عربی
فرمانهای برجای مانده از سلاطین منابعی مهم و موثق در بررسی تاریخ سیاسی و اجتماعی هستند. شمار قابل ملاحظه‌ای فرمان از دورۀ افشاریه تا نیمۀ نخست قاجاری در نسخه‌ای در کتابخانۀ مجلس شورای اسلامی برجای مانده که بسیار ارزشمند بوده و تاکنون مورد توجه قرار نگرفته است. در میان این فرامین، پانزده فرمان به زبان عربی از نادرشاه افشار، خطاب به سران قبایل عرب جنوب ایران مشاهده می‌شود که سندی از چگونگی ارتباطا...
[ 8 ] - از سفر حج تا عرفان حج (نظیری نیشابوری)
«نظیری» نیشابوری و گاه معروف به نظیری مشهدی از شاعران برجسته نیمة دوم قرن دهم و دو دهة نخستِ قرن یازدهم هجری است. مکان تولدش روشن نیست اما وفاتش را میان 1020 تا 1023 نوشته‌اند. وی سالها در ایران بود، به نقاط مختلف سفر کرد و عاقبت به هند نزد اکبرشاه و جهانگیر رفت. وی در سال 1002 به حج رفت و برگشت و سالهای پایانی عمر را در گجرات برای تجارت زندگی را سپری کرد. از اشعارش چنین بر می‌آید که هرچند بر م...
[ 9 ] - مصباح الظلمات فی تفسیر التورات: تفسیری شیعی بر اسفار خمسه
در کتابخانۀ آستان قدس رضوی مجموعه‌ای شامل سه نسخۀ خطی با عنوان «ترجمۀ تورات» نگهداری می‌شود که تاکنون پژوهشی روی آن‌ها انجام نگرفته و با توجه به افتادگی برگ‌های نخست آن مجموعه، مؤلفش ناشناخته مانده بود. مقدمۀ جداشده این اثر اخیراً در کتابخانۀ آیتالله گلپایگانیِ قم با عنوان مصباح الظلمات فی تفسیر التورات کشف شده است. در این مقاله برخی از ابعاد ناشناختۀ مجموعۀ آستان قدس با تحلیل درو...
نویسندگان همکار