محمد بهرامی

[ 1 ] - اهمیت‌سنجی عدالت و امنیت از منظر قرآن

یکی از موضوعات مهم و کلیدی زیرمجموعه عدالت و امنیت، بحث اهمیت عدالت یا امنیت است. در این بحث سه فرضیه درخور تصور است. در یک فرضیه عدالت اهمیت دارد و اهمیت آن بیش از امنیت است. در فرضیه دوم، امنیت اهمیت دارد و عدالت در رتبه بعدی قرار می‌گیرد، و در فرضیه سوم، عدالت و امنیت اهمیت برابر دارند و هیچ کدام بر دیگری مقدم نیست. پژوهش پیش رو با روش کتابخانه‌ای و تحلیل و بررسی آیات قرآن به سرانجام رسیده و...

[ 2 ] - فواید پیوستگی آیات از منظر موافقان و مخالفان

مفسران و قرآن‌پژوهان بسیاری از گذشته تاکنون ارتباط آیات را مسلم انگاشته و کوششی فراوان در برقراری ارتباط میان آیات قرآن دارند. این گروه هرچند به‌صراحت از فواید پیوستگی آیات سخن نمی‌گویند و فواید ارتباط را برنمی‌شمارند، اما پرواضح است که از طرح بحث پیوستگی و برقراری ارتباط میان آیات، فواید خاصی را دنبال می‌کنند که برخی از آن فواید عبارت‌اند از سنجش نظریات تفسیری، ادبیات آیات، انکار تحریف قرآن، ک...

[ 3 ] - سطح‌شناسی پیوستگی آیات در تفسیر فخر رازی

فخر رازی نخستین مفسری است که بیشترین توجه را به بحث پیوستگی آیات داشته و تحولی شگرف از جهت کمی و کیفی در ارتباط میان آیات به وجود آورده است. او سطوح ارتباط را در سه سطح تعریف می‌کند. سطح نخست را در پیوستگی میان بخش‌های مختلف یک آیه می‌بیند. سطح دوم را در پیوستگی آیات یک سوره اعم از آیات همجوار و غیر همجوار می‌داند. و سطح سوم را در پیوستگی میان آیات دو یا چند سوره همجوار و غیر همجوار تعریف می‌کن...

[ 4 ] - تعدد معنا در قرآن‌پژوهی ابوزید

نصر حامد ابوزید، قرآن‌پژوه مصری، مطالعات بسیاری در موضوع هرمنوتیک داشته و در جای جای آثار خویش از نظریه هرمنوتیست‌های مطرح در راستای فهم و تفسیر آیات وحی سود برده است. یکی از مباحث هرمنوتیک که در آثار ابوزید نه به‌صورت صریح، بلکه به‌صورت ضمنی طرح شده است، دیدگاه تعدد معناست. ابوزید با برجسته نشان دادن نقش مفسر و پیوند دادن معنا به مفسر، پیش‌فرض‌ها و نقش آنها در فرایند فهم، دو مبنای اصلی نظریه ت...

[ 5 ] - فهم و تفسیر در نگاه علامه طباطبایی (نگاهی مقایسه‌ای با هرمنوتیک)

فهم و تفسیر کانون هرمنوتیک قرار گرفته و هرمنوتیست‌های بسیاری چون شلایر ماخر، دیلتای، ‌هرش، ‌هایدگر، ‌گادامر و... این دو اصطلاح را به بحث و بررسی نشسته‌اند. در دانش تفسیر نیز فهم و تفسیر بسیار پرکاربرد نموده، تا آنجا که علامه طباطبایی در جای جای تفسیر المیزان، فهم را به تعریف نشسته، قرآن را فهم‌پذیر خوانده، ‌از انواع فهم سخن گفته و در بحث تفسیر، تفسیر را تعریف کرده، روش تفسیر آیات را شرح کرده و ...

[ 6 ] - عصمت پیامبران در تفسیر «من وحی القرآن»

این نوشتار با هدف تبیین نگاه نویسنده «من وحی القرآن» به عصمت به سامان رسیده است. نویسنده در چهار قسمت این مقاله را به پایان برده است: قسمت اول در تعریف عصمت؛ فضل الله عصمت را مانند بسیاری از تفسیرگران قرآن، لطف الهی شناخته و مانع انجام گناه و اشتباه معرفی می‌کند. قسمت دوم در قلمرو عصمت؛ نویسنده «من وحی القرآن» پیامبران را پیش از نبوت و پس از آن معصوم می‌شناسد و این عصمت را نه تنها از گناه، بل...

[ 7 ] - تفسیر شناخت «من وحی القرآن»

تفسیر «من وحی القرآن» اثر گرانسنگ سید محمد حسین فضل الله است. این تفسیر در قالب تفسیر ترتیبی و در 24 مجلد به زیور طبع آراسته شده است. در این تفسیر، سه روش تفسیر قرآن به قرآن، تفسیر روایی و تفسیر عقلی مورد بهره‌برداری نویسنده قرار گرفته و دو روش تفسیر علمی و تفسیر حرفی مردود خوانده شده است. برخی ویژگی­ های مهم این تفسیر عبارت‌اند از: پرهیز از ورود به مباحث غیر تفسیری، گزیده‌گویی، فایده‌گرایی، پی...

[ 8 ] - تفسیر «فهم القرآن الحکیم» در نگاهی گذرا

تفسیر «فهم القرآن الحکیم» اثر گرانسنگ محمد عابد جابری است. این تفسیر بر اساس ترتیب سوره‌های قرآن در سه مجلد به زیور طبع آراسته شده است. در مجلد اول و دوم سوره‌های مکی و در مجلد سوم سوره‌های مدنی به تفسیر در آمده است. نویسنده در تفسیر هر سوره یک مقدمه، یک تحلیل و یک خاتمه می‌آورد. ترتیب سوره‌ها در نگاه جابری متفاوت از ترتیب مورد نظر مستشرقان و مصحف مورد اعتماد الازهر است. سوره‌های مکی سوره‌های...

[ 9 ] - دور هرمنوتیکی در نگاه هرمنوتیست‌ها و تفسیرگران قرآن

یکی از مباحث مهم انواع رویکردهای هرمنوتیک بحث دور هرمنوتیکی است. این دور در رویکردهای متفاوت هرمنوتیک شکل‌های گوناگونی یافته است. فریدریش آست دور را میان جزء متن و کل متن برقرار می‌دید. فهم متن منوط به فهم جزء است و فهم جزء منوط به فهم کل. در هرمنوتیک دستوری و فنی شلایر ماخر نیز وجود دور کاملا مشهود است. در هرمنوتیک دستوری میان فهم واژگان از یک سو و فهم متن و جمله از سویی دیگر دور رخ می‌نماید...

[ 10 ] - پیوند آیات سوره‌های قرآن در تفسیر فی ظلال

نویسنده تفسیر فی ظلال میان آیات قرآن ارتباط می‌بیند و این ارتباط را با عناوینی چون موضوع، ‌هدف، ‌جو، محور و شخصیت بیان می‌کند. یکی از عوامل ارتباط میان آیات، موضوع سوره است. سید قطب موضوعی مداری سوره‌های قرآن را باور دارد و در جای جای تفسیر خویش برخی سوره‌ها را تک موضوع و شماری را چند موضوع معرفی می‌کند. عامل دیگر پیوند آیات، غرض سوره است. نویسنده تفسیر فی ظلال هدفمندی سوره‌های قرآن را پذیراست ...

[ 11 ] - نقش دانش‌های قرآنی در روش اجتهادی شهیدین

شهیدین در شمار فقهایی قرار دارند که در جای جای آثار خویش شماری از دانش‌های قرآنی را به بحث گرفته‌اند. برخی از این دانش‌ها عبارتند از: دانش اعجاز قرآن در ابعاد نظم، فصاحت، بلاغت و روش دانش نسخ از قبیل: نسخ حکم، نسخ حکم و تلاوت و نسخ تلاوت دانش عام و خاص و دانش تفسیر شهیدین در تفسیر آیات وحی از تفسیر قرآن به قرآن ، قرآن به سنت و قرآن به عقل سود می‌برند.

[ 12 ] - معناشناسی ایمان در نظرگاه شهید ثانی

نویسنده نخست تعریف ایمان را از دیدگاه متکلّمانی چون: ایجی، فخر رازی، ابن میثم بحرانی، علامه حلی و تفتازانی مطرح نموده سپس دیدگاه شهید ثانی را نسبت به آنها بیان می‌کند درباور نویسنده تعریف‌های یاد شده از سوی متکلّمان مورد پذیرش شهید ثانی نیست از این رو ایشان دیدگاه دیگری راجع به ماهیت ایمان ارائه می‌کند.

[ 13 ] - هدفمندی سوره‌های قرآن در تفسیر مراغی

احمد مصطفی مراغی یکی از تفسیر نویسان برجسته اهل سنت به شمار می‌آید. او در جای جای تفسیر گران‌سنگ خویش از هدفمندی سوره‌ها می‌گوید و در این راستا آیات سوره را به یکدیگر پیوند می‌دهد. مراغی در ارتباط میان آیاتِ یک سوره، گاه میان صدر یک سوره و پایان آن ارتباط برقرار می‌کند و گاه میان آیات هم سیاق. در ارتباط میان آیات هم سیاق، انواع گوناگونی از ارتباط در تفسیر مراغی دیده می‌شود: ارتباط میان دو مجموع...

[ 14 ] - نسبت دین و فرهنگ از نگاه قرآن

یکی از عوامل مهم و بسیار تأثیر گذار در مهندسی فرهنگی کشور، روشن سازی جایگاه دین در مهندسی فرهنگی است.  بر این اساس در این نوشتار نسبت دین و فرهنگ به بحث و بررسی گذاشته شده است. نویسنده تعیین معنای دین و فرهنگ، قلمرو دین و فرهنگ و خاستگاه این دو را از مهم ترین مباحثی می­ شناسد که به کشف رابطه دین و فرهنگ کمک می­ کند. او در بحث تعریف دین و فرهنگ از میان چند رویکرد مطرح تنها رویکرد مصداق گرایانه و...

[ 15 ] - حقوق کیفری قرآن در ترازوی منتقدان (سنگسار)

سنگسار به عنوان یکی از حقوق کیفری اسلام شناخته می‌شود. به باور برخی، افزون بر روایات، بعضی از آیات وحی نیز حد زنا کار را سنگسار معرفی می‌کند. شبهاتی چند بر سنگسار وارد شده است: شبهه نخست در مورد دلالت آیات بر سنگسار . شبهه دوم . در ناسازگاری سنگسار با آیات قرآن. شبهه سوم . در ناسازگاری رجم با دیگر احکامی که برای رجم آمده است. شبهه چهارم. در ناساگاری رجم با آیاتی که حد زانی را شلاق معرفی می‌کن...

[ 16 ] - قرائت‌های نو از آیات حجاب

این نوشتار با هدف عرضه قرائت های نو از آیات حجاب و نقد و بررسی آنها به سامان رسیده است. قرائت محمد عابد الجابری، محمد شحرور، محمد سعید القدال، محمد سعید العشماوی، عبدالفتّاح عبدالقادر و احمد عقیله، در این پژوهش عرضه شده است. مستندات اصلی این دگراندیشان در قرائت های نو عبارتند از: 1- عرف و عادت عرب جاهلی 2- علت حکم 3- واژگان و جملات آیات 4- اسباب نزول 5- آیات قرآن مجموع آیاتی که در این نوشتار به ...

[ 17 ] - حقوق کیفری قرآن درترازوی منتقدان (قصاص)

این نوشتار خرده گیری های منتقدان قصاص را به نقد و بررسی گرفته است. نویسنده شبهات مخالفان قصاص را به دو دسته تقسم می کند دسته نخست شبهاتی است که اصل قصاص را هدف قراداده اند و دسته دوم شبهاتی است که شرایط قصاص را زیر سوال برده اند. در دسته نخست شبهات زیر به بحث و ارزیابی گرفته شده است: 1- اعدام حد نهایی قتل است نه تنها کیفر قتل2- قصاص وسیله است نه هدف 3- قصاص با دانش روان شناسی و جامعه شناسی ساز...

[ 18 ] - خشونت خانوادگی از منظر قرآن

در این نوشتار خشونت خانوادگی به عنوان یکی از بحران های خانوادگی به بحث و بررسی گذاشته شده است. نویسنده پس از آن که خشونت خانوادگی در ایران را گزارش می کند، از تعریف خشونت و پیشینه آن، خشونت خانوادگی در یک خانواده هسته ای،خشونت گرایان و قربانیان و نیز انواع خشونت همچون خشونت جسمی، روحی و روانی و مالی با توجه به آیات وحی سخن می گوید. حسادت، باورهای ناروا، مشکلات اقتصادی، بیماری، بد آموزی، بد گما...

[ 19 ] - درآمدی بر جامعه شناسی خانواده در قرآن

این نوشتار نگاهى گذرا به برخى از مباحث جامعه ‏شناسى خانواده دارد. موضوعات در این مقاله عبارتند از: تعریف خانواده، شکل‏ گیرى خانواده، انواع خانواده، انواع ازدواج، مقام زن، والدین، فرزندان حفظ کیان خانواده و معیارهاى انتخاب خانواده. در تعریف خانواده، نویسنده به خانواده گسترده متمایل است و در بحث شکل‏ گیرى خانواده، هرج و مرج جنسى را باور ندارد. خانواده چند همسرى، مرکب، زن سالار، گسترده از شکل‏ هاى...

[ 20 ] - خیر و شر در منظر علامه طباطبایی

در این نوشتار نویسنده تحلیل خیر و شر، اقسام شر، و راه حل‏هاى علامه طباطبایى براى زدودن ناسازگارى وجود خیر و شر با خدا و صفات حق تعالى را به بحث و بررسى نشسته است. در مبحث خیر و شر، دو تحلیل از علامه طباطبایى مى‏آورد. براساس تحلیل نخست علامه خیر را امرى وجودى و شر را امرى عدمى مى‏خواند. و براساس تحلیل دوم نویسنده المیزان خیر را امرى ذاتاً مطلوب و شر را امرى ذاتاً نامطلوب معرفى مى‏کند. در مبحث اقسا...

[ 21 ] - بهره های مولانا از داستان پیامبر اعظم (ص) در قرآن

جلال الدین محمد بلخى در جاى جاى مثنوى از داستان پیامبران بهره برده است، یکى از این قصه ها، قصه پیامبر(ص) است.مولانا از این قصه در راستاى آموزش اعتقادات، اخلاقیات و عرفان فراوان بهره گرفته است. او از فراز گم شدن پیامبر(ص) فطرت الهى را نتیجه گرفته و از نمودن جبرئیل خویش را به پیامبر(ص) در خدمت قهر الهى سود مى برد، چنان که از معجزات پیامبر(ص)، دشمنى ابولهب با پیامبر، برخورد پیامبر با سائل و یهودیا...

[ 22 ] - معناشناسی ایمان در تفسیر المیزان و مفاتیح الغیب

این نوشتار نگاهى مقایسه اى به معناشناسى، «ایمان»، در نظرگاه فخررازى و علامه طباطبایى دارد. در نگاه فخررازى، «ایمان» تصدیق قلبى است و عمل و اقرار تمام یا جزء ایمان نیست، زیرا مراد از این «الکبیر» تعریف ایمان به معرفت شایسته نیست، زیرا مراد از این معرفت همان تصدیق منطقى است نه قلبى. در برابر فخر رازى، علامه «ایمان» را تصدیق مى شناسد و مراد ایشان از تصدیق همان اعتقاد و علم است که در اصطلاح تصدیق م...

[ 23 ] - روش‏ شناسى ترجمه قرآن

مترجمان و نظریه پردازان ترجمه به سه گروه تقسیم مى شوند: الف: متن محورى، ب: مؤلف محورى، ج: مخاطب محوران، گروه نخست با محور قرار دادن متن در پى عرضه معناى لغوى واژگان و جملات به مخاطب هستند. گروه دوم در پى فهم پیام و مراد مؤلف و انتقال آن به مخاطب مى باشند. گروه سوم مخاطب ترجمه را ملاک مى دانند و متن را برابر با خواسته ایشان ترجمه مى کنند. ترجمه نویسان قرآن بیشتر متن محور مى نمایند. ایشان بیشتر ب...

[ 24 ] - نظریه پردازان ترجمه

 ترجمه، تاریخی چند هزار ساله دارد. پیش از میلاد مسیح ترجمه تحت اللفظی مورد اقبال بود. سیسرون ترجمه آزاد را بنیان گذاشت و آن را پیشنهاد کرد. پس از او گروهی ترجمه تحت اللفظی را پیشنهاد می کردند و عده ای ترجمه آزاد را. جروم مترجم انجیل از شیوه تحت اللفظی در برگردان سود برد. او ترجمه آزاد را برای متون نامقدس مناسب می دید و در برگردان انجیل ترجمه تحت اللفظی را پیشنهاد می داد. پس از ظهور اسلام، اختلا...

[ 25 ] - معیارهای نقد دیدگاه های مفسران در روض الجنان

[ 26 ] - عصمت پیامبران در نگاه ابوالفتوح رازی

[ 27 ] - دین گریزی، عوامل و راه حل‏ها در پرتو قرآن

تبیین پیشینه، عوامل و راهکارهاى مبارزه و کاهش دین گریزى از نگاه قرآن است. نویسنده، دین را از نگاه قرآن، مجموعه‌اى از باورها و رفتارها با محوریت یک موجود برتر تعریف کرده و پس از اشاره به بیشینه دین گریزى، عوامل دین گریزى را مانند: محیط، دوستان و مربیان، فشار و خشونت، ناکار آمد دیدن دین، شک و تردید، ناسازگارى با عقل، ناسازگارى با علم، فقر، روان پریشى، سخنگویان دین، خواسته‌هاى نفسانى، تهاجم دینى و...

[ 28 ] - آسیب شناسى شایعه در قرآن

 تبیین و تحلیل عوامل، زمینه‌ها، بسترهاى شایعه و راه‌هاى مبارزه با آن از منظر قرآن است. نویسنده، پس از تعریف شایعه، به نمونه‌هایى از شایعات در قرآن اشاره کرده و شایعات عصر پیامبر را از جمله، شایعات درباره شخصیّت پیامبر، شایعات درباره خانواده پیامبر، شایعات درباره شهادت پیامبر و شایعات درباره صحابه را از نگاه قرآن مورد بررسى قرار داده و در مورد شایعه سازان، شایعه پراکنان، بستر شایعه و زمینه‌هاى اص...

[ 29 ] - قرآن و مسأله امنیت ملى

 مفهوم سیاسى »امنیّت ملى« از منظر قرآن مورد بحث و بررسى قرار گرفته است. مفاهیم گوناگون و پرشمار امنیّت ملى نشانگر ابهام این اصطلاح سیاسى است. نظر داشت مجموعه این مفاهیم، از شکل‌گیرى دو گفتمان مثبت و منفى حکایت دارد. در گفتمان امنیت منفى، امنیت به نبود تهدید تعریف مى‌شود؛ و در گفتمان امنیت مثبت، امنیت، وجود شرایط مطلوب براى تحقق اهداف خواهد بود. امنیت ملى در کشورهاى توسعه یافته با دیگر انواع امنیت...

[ 30 ] - منابع حقوق در قرآن

 میان منابع حقوق اسلامى و منابع حقوق موضوعه و امکان مستند سازى منابع حقوق موضوعه بر آیات قرآن مقایسه شده است. نخست، منابع حقوق اسلامى و مستندات قرآنىِ حجیّت آنها مورد بحث قرار گرفته و سپس تمامى منابع معتبر در نگاه شیعه و اهل سنت با نگاهى گذرا به اختلاف هر دو مشرب، که عبارتند از: کتاب، سنت، عقل، اجماع، قیاس، استحسان، مصالح مرسله، سدّ ذرایع و فتح ذرایع، مورد بررسى قرار گرفته است. در ادامه، از منابع ...

[ 31 ] - امنیت فردى در نظام حقوقى قرآن

 قلمرو صورتهاى گوناگون امنیت فردى در نظام حقوقى قرآن تبیین و تحلیل شده است. از میان صورتهاى گوناگون امنیت، امنیت فردى بسیار پر اهمیت است به گونه‌اى که در روان‌شناسى، حقوق بین‌الملل، آیات و روایات از آن سخن به میان آمده است. از یک سو، در یک تقسیم کلى، در قرآن با دو نوع امنیت روبرو هستیم: 1- امنیت اخروى، که ویژه مؤمنان، صالحان، انفاق کنندگان و... است. 2- امنیت دنیوى، که یک نیاز عمومى معرفى شده و ...

[ 32 ] - نقد مستندات قرآنى نظریه تحریف کتاب مقدس

هدف این مقاله، بررسى مستندات قرآنى نظریه تحریف کتاب مقدس است. نویسنده آیات مائده، 41 و 31، بقره، 75 و 79، نساء، 46، آل‌عمران، 78 را به عنوان شش مستند قرآنى نظریه تحریف کتاب مقدس ذکر مى‌کند و برداشت کسانى را که از این آیات، تحریف را نتیجه گرفته‌اند پس از هر آیه مى‌آورد، سپس به نقد و بررسى آن مى‌پردازد و در پایان به این نتیجه مى‌رسد که این آیات دلالت بر تحریف لفظى ندارد و حداکثر دلالت آن بر تحریف...

[ 33 ] - نقدی بر «قرآن و پلورالیزم» (2)

[ 34 ] - نقدی بر «قرآن و پلورالیزم» (1)

 بررسى و نقدِ کتاب «قرآن و پلورالیزم» اثر آقاى محمد حسن قدردان قراملکى است. نویسنده کتاب، با استناد به آیات قرآن، بر انحصارگرایى پاى مى‌فشارد و نادرستى تکثرگرایى را نتیجه مى‌گیرد. ناقد، پاسخهاى نویسنده کتاب را در قبال مستندات قرآنى تکثرگرایان ناکافى مى‌داند. از این رو، دلایل قرآنى وى را از جمله: آیه میثاق، آیه مهیمن، آیات جهان شمول، اوصاف قرآن، بشارت عهدین، فراخوانى به اسلام، اسلام شرط هدایت اهل...

[ 35 ] - اسماعیلیه و علوم قرآنی (2) تفسیر و تأویل و مثل و ممثول

 طرح دیدگاه‌هاى قرآنى و دانشهاى قرآنى اسماعیلیه با استفاده از متون اصلى این فرقه و بررسى آراى ایشان در باب تأویل، مَثَل و ممثول است. نویسنده، پس از اشاره گذرا به عوامل دشمنى با اسماعیلیه، نتایج پژوهش در افکار و باورهاى قرآنى باطنیان را برشمرده و سپس به دلیل نام‌گذارى قرآن، نزول قرآن، اعجاز قرآن، تحریف قرآن و نسخ از نگاه اسماعیلیان پرداخته است. اسماعیلیه، با تحلیل عقلى، ماهیّت وحى را تبیین مى‌کنند ...

[ 36 ] - نجات بخشی ادیان در پرتو قرآن

 دیدگاه‌هاى گوناگون نجات بخشى ادیان از نگاه آیات قرآن مورد بررسى قرار گرفته است. تکثرگرایى دینى از دو منظر برون دینى و درون دینى قابل بحث و بررسى است. این نوشتار، نجات بخشى ادیان به عنوان یکى از استوانه‌هاى پلورالیسم را با نگاه درون دینى مورد بحث قرار داده است. یهودیان تنها آیین یهود را نجات بخش مى‌خوانند. در جهان مسیحیت گروهى مسیحیت را تنها دین نجات‌بخش مى‌دانند. و شمارى هم تمامى ادیان را نجات...

[ 37 ] - اسماعیلیه و علوم قرآنی (1)

 طرح دیدگاه‌هاى قرآنى و دانشهاى قرآنى اسماعیلیه با استفاده از متون اصلى این فرقه و بررسى آراى ایشان در باب تأویل، مَثَل و ممثول است. نویسنده، پس از اشاره گذرا به عوامل دشمنى با اسماعیلیه، نتایج پژوهش در افکار و باورهاى قرآنى باطنیان را برشمرده و سپس به دلیل نام‌گذارى قرآن، نزول قرآن، اعجاز قرآن، تحریف قرآن و نسخ از نگاه اسماعیلیان پرداخته است. اسماعیلیه، با تحلیل عقلى، ماهیّت وحى را تبیین مى‌کنند ...

[ 38 ] - منطق تفسیر در نگاه طبرسی

 نگاهى تطبیقى به تفسیر طبرسى و هرمنوتیک با نحله‌هاى متفاوت آن و ذکر همانندى‌ها و ناهمانندى‌هاى تفسیر طبرسى و هرمنوتیک است. مرحوم طبرسى دو تعریف از تفسیر عرضه مى‌دارد. یک تعریف، ایشان را مؤلف‌گرا نشان مى‌دهد که براى خواسته‌هاى مخاطب ارزشى قائل نیست، براین اساس ایشان با هرمنوتیک شلایر ماخر، دیلتاى و هرش همراه است. از جهت موضوع نیز میان تفسیر مورد نظر طبرسى با هرمنوتیک ناسازگارى وجود دارد. موضوع ت...

[ 39 ] - نگرشى تطبیقى به دانش تفسیر و هرمنوتیک شلایر ماخر

بررسى و نقد همانندى‌ها و تفاوتهاى هرمنوتیک شلایرماخر با دانش تفسیر است. شلایر ماخر متکلم برجسته آلمانى، پایه‌گذار الهیات اعتدالى و هرمنوتیک جدید است. او به برخى از باورها و مراسم مذهبى نقدهاى محکمى دارد و در زمینه‌هاى خداشناسى، مسیح‌شناسى و کتاب مقدس نظریات جدیدى دارد. شلایر ماخر هرمنوتیک را از شکل ویژه آن خارج ساخت و از هرمنوتیک عام سخن گفت. او از ویژگى‌هاى هرمنوتیک خاص چشم پوشید و به نقاط مشت...

[ 40 ] - روش ‏شناسی تفسیر الکاشف

بررسى روش تفسیرى تفسیر »الکاشف« اثر محمد جواد مغنیه است. مغنیه تحت تأثیر مسائل سیاسى و اجتماعى این تفسیر را نگاشته است و چند ویژگى کلى و مهم الکاشف عبارت است 1. پیرایش تفسیرى، تفاسیر برگرفته از اسرائلیات، غیر علمى و غیر مستند، ناکارآمد در باورها و جهان دنیا و آخرت، متناسب با گذشته، بى‌ارتباط با حوزه تفسیر از تفسیر الکاشف حذف شده است افزون بر این در راستاى پیرایش، از پرگویى در مباحث تخصصى و آورد...

[ 41 ] - دیه زن از منظر قرآن و فمینیسم

 اشکالات وارده بر دیه زنان از دیدگاه قرآن مورد بحث و بررسى قرار گرفته است. فمینیزم در لغت »اعتقاد به تساوى حقوق زن و مرد« و در اصطلاح تعریف‌هاى بسیارى دارد. فرودستى زنان از گذشته‌اى دور در شمار باورهاى مسلم مردان قرار داشت. در متون مقدس و آثار فلاسفه نیز نشانه‌هاى روشنى از فرودستى زنان دیده مى‌شود. حرکت‌ها و فعالیت‌هاى علمى و اجتماعى از قرن شانزدهم و هفدهم در برابر زن ستیزى آغاز شد. جنبش فمینیس...

[ 42 ] - على (ع) و انسانشناسى قرآنى

 طبیعت و سرشت انسان در تفکر یهودى، مسیحى، مکتب‌هاى روان‌شناسى و از دیدگاه امام على(ع) مورد نقد و بررسى قرار گرفته است. انسان‌شناسى به شاخه‌هاى گوناگونى تقسیم مى‌شود اما کانون این پژوهش انتروپوسوفى - Anthroposophy - است. برخى به کلى سرشت انسان را منکرند و انسان را حاصل الگوهاى فرهنگى مى‌دانند. در تفکر یهودى انسان بد و شرور نیست. تفکر مسیحى نگاهى خوش‌بینانه به انسان ندارد. در عصر روشنگرى انسان بی...

[ 43 ] - هرمنوتیک هرش و دانش تفسیر

 هرمنوتیک هرش همانندى‌ها و تفاوت‌هایى با دانش تفسیر دارد. برخى هرمنوتیک را به تأویل و عده‌اى به تفسیر ترجمه مى‌کنند. اختلاف قرآن‌پژوهان در تعریف تفسیر و تأویل و تفاوت معنایى هرمنوتیک در دوره‌هاى گوناگون تحول آن دو خاستگاه اصلى اختلاف در ترجمه و مراد از هرمنوتیک است. برخى در مواجهه با هرمنوتیک به افراط کشیده مى‌شوند و گروهى تفریط مى‌کنند و هر یک دلایلى براى باور خویش عرضه مى‌کنند. بنابراین در رو...

[ 44 ] - گرایش مذهبی شهرستانی صاحب تفسیر مفاتیح الاسرار

 تعیین گرایش مذهبى شهرستانى براساس تفسیرش "مفاتیح الأسرار و مصابیح الأبرار" و اثبات وابستگى وى به اسماعیلیه است. نویسنده، پس از ذکر آثار وى به تحقیق در مذهب او پرداخته و مى‌گوید، عده‌اى شهرستانى را اشعرى معرفى مى‌کنند اما او از باب تقیه سخنانى در دفاع از اهل سنت گفته است. اسناد و مدارکى که گرایش شهرستانى به شیعه و اسماعیلیه را نشان مى‌دهد به دو دسته تقسیم مى‌شود. اسناد تاریخى و آثار برجاى مانده...

[ 45 ] - علوم قرآنى از دیدگاه امام خمینى

 گردآورى و ارائه دیدگاه‌هاى امام خمینى در زمینه علوم قرآنى است. امام خمینى هدف اصلى قرآن را خداشناسى و معنویات مى‌داند و آیاتى که درباره دنیا و نیازهاى مادى است همه به عنوان وسیله آن هدف اصلى است نه آنکه زندگى دنیا هدف اصلى باشد. ایشان معتقد است حقیقت نزول و کیفیت آن به روش علمى و طریق کشف و شهود حاصل نمى‌شود و اینکه برخى آیات نزول قرآن را به خدا و تعدادى به جبرئیل نسبت مى‌دهد، این نسبت، مجازى ...

[ 46 ] - قرآن و آزادی از منظر استاد مطهری

 دیدگاه‌هاى شهید مطهرى درباره آزادى و مباحث پیرامونى آن از منظر آموزه‌هاى قرآن مورد بررسى قرار گرفته است.  شمارى از اندیشمندان نقش دین را در صحنه سیاسى و اجتماعى باور ندارند و عده‌اى چنین نقشى را باور دارند گروه دوم گاه حقوق بشر موضوعه را مبنا قرار مى‌دهند و آیات را تطبیق و یا تأویل مى‌کنند و گاه اعلامیه حقوق بشر را نه یکسره مى‌پذیرند و نه یکسره ردّ مى‌کنند. شهید مطهرى از دسته اخیر است. اقسام آ...

[ 47 ] - قرآن و حقوق انسان

 دیدگاه‌هاى حقوقى بشر و قرآن در مورد حقوق انسان به صورت مقایسه‌اى مورد بررسى قرار گرفته است. در فقه، "حق" تمام احکام اعم از وضعى، تکلیفى، تأسیسى و معنایى را در بر مى‌گیرد البته گاه حق در برابر حکم نیز به کار مى‌رود. در اصطلاح حقوق‌دانان، "حق" تعاریف گوناگونى یافته است، این گوناگونى نشان مى‌دهد تعریف حق به گونه‌اى که جامع افراد و مانع اغیار باشد امکان‌پذیر نیست. افزون بر این، حق از مفاهیم اعتبار...

[ 48 ] - اطلاق یا نسبیت اخلاق از نگاه مفسّران

گزارشى از دیدگاه‌هاى برخى از مفسّران درباره نسبیت یا اطلاق اخلاق است.  گروهى اخلاق را نسبى مى‌خوانند و شمارى مطلق، نحله‌هایى چون اگزیستانسیالیسم، مارکسیسم، پراگماتیسم و پوزیتیویسم منطقى نسبت اطلاق را باور دارند و افرادى چون افلاطون و کانت اخلاق را مطلق مى‌دانند. برخى از فلاسفه نیز راه میانه را انتخاب مى‌کنند. فخررازى در شمار تفسیرگرانى است که نسبیت اخلاق را باور دارد و برخلاف قاضى عبدالجبار معت...

[ 49 ] - آرای کلامی و تفسیری اباضیه

 دیدگاه‌هاى کلامى، فقهى و قرآنى اباضیه و نظرگاه ایشان درباره دانش‌هاى قرآنى مورد بررسى و نقد قرار گرفته است. اباضیه یکى از فرقه‌هاى خوارج به شمار مى‌آید و انکار اباضیان این حقیقت را تغییر نمى‌دهد. اباضیه اسماء و صفات خدا را توقیفى مى‌دانند صفات خدا را عین ذات او مى‌شناسند، خدا را همانند هیچ موجودى نمى‌دانند و آیات تشبیه را تأویل مى‌کنند، خدا را غیرقابل رؤیت مى‌دانند و از مخالفان پاسخ مى‌دهند و ...

[ 50 ] - پرسشها و پژوهش‏های بایسته قرآنی در زمینه علوم قرآن

جست‌وجو و طرح آن دسته از مطالب و پرسشهاى علوم قرآنى است که پاسخ به آنها قبل از تفسیر الزامى است. نویسنده، نخست به موضوع وحى پرداخته و بحثهایى چون: کیفیت و حقیقت وحى، نوع رابطه پیامبران با وحى، حسى بودن یا تجربى بودن وحى، تحلیل روان‌شناسانه، جامعه‌شناسانه، عرفانى، عقلى و حسى وحى، تحلیل وحى از طریق خود وحى، محتواى وحى، تعارض علم و دین، آیا وحى تنها عهده‌دار ارتباط خلق با خالق است یا نظام‌هاى عباد...

[ 51 ] - علم و دین از منظر علامه طباطبایی

 محورهاى دین و تاریخ علم، دین و روشهاى علم و دین و نظریه‌هاى علم از نگاه علامه طباطبایى در تفسیر المیزان مورد بررسى قرار گرفته است.  تلاش براى زدودن ناسازگارى علم و دین از گذشته رواج داشته است. سنت‌گرایان معصومیّت انجیل را باور داشتند در مقابل، نوخواهان یا نواندیشان کتاب مقدس را بى‌ارزش مى‌دیدند. الهیات اعتدالى، کتاب مقدس را از آموزه‌هاى دینى برشمرد، هر چند آن را وحى مُنزل نمى‌خواند. علامه طباطب...

[ 52 ] - خوارج و نگرش به قرآن

 دیدگاه‌هاى عمومى خوارج و فرقه‌هاى معروف آن درباره قرآن مورد بررسى و نقد قرار گرفته است.  خوارج در نگاه اهل بیت عده‌اى حق طلب بودند که در مسیر ناحق گام برداشتند ایشان نه دین را مى‌فهمیدند و نه تأویل آیات را مى‌دانستند. عده‌اى خوارج را ظاهرگرا معرفى مى‌کنند در صورتى که وجود برخى شواهد و مدارک نشان از نادرستى این نظرگاه دارد. خوارج با بهره‌گیرى از روش‌هاى گوناگونى به اثبات باورها و اندیشه‌هاى خو...

[ 53 ] - ریشه یابی کاستی‏ های تفاسیر علمی در قرن معاصر

 این نوشتار به مطالعه کاستى‌ها و کژیها و نمایاندن برخى لغزشها اختصاص دارد.  اندیشه جامع بودن قرآن، اثبات سازگارى دین با علم، اعتماد بیش از اندازه به فرضیه‌هاى علمى، خودباختگى در برابر فرهنگ غرب، التقاط و سوء استفاده از دین و بى‌توجهى به شرایط و قوانین تفسیر، از زمینه‌هاى مهم لغزشهاى تفسیرى است. مثلاً برداشت نظریه برآمدگى استوا و فرورفتگى قطب از آیه 41 سوره رعد با سیاق، واژگان و جملات این آیه نا...

[ 54 ] - فلسفه احکام در قرآن

هر حکم و دستورى که در قرآن آمده است، فلسفه ویژه‌اى دارد که از دیرباز اندیشه مفسّران و فقهاى اسلامى را به خود جلب کرده است. در مقاله حاضر، نخست واژه‌ها و اصطلاحات »فلسفه«، »غرض«،»غایت«، »فلسفه حکم»، »علّت حکم« بازشناسى شده و با اشاره‌اى به پیشینه شناخت فلسفه احکام؛ آراء مخالفان تحقیق در فلسفه احکام مورد نقد و بررسى قرار گرفته است. توجه به فلسفه احکام در تفاسیر، پیشینه طرح فلسفه احکام در فقه، کاربر...

[ 55 ] - آشنایى با دانش اسباب نزول (2)

 بحث و بررسى پیرامون دانش اسباب نزول به عنوان یکى از موضوعات مهمّ علوم قرآنى است. »سبب نزول«، عبارت است از: حادثه، یا سؤال و... که در عصر پیامبر (ص) اتفاق افتاده و باعث نزول آیه، آیه‌ها و یا سوره‌اى از قرآن شده است که به شکلى اشاره به آن حادثه یا سؤال و... دارد. بنابراین شرط تقارن زمانى بین سبب و مسبب لازم است. فواید اسباب نزول خاص عبارتند از: شناخت فلسفه احکام، شناخت دایره شمول حکم، تخصیص حکم ع...

[ 56 ] - نقد و بررسی کتاب‏های اسباب نزول

 بررسى و نقد چهار کتاب »اسباب النزول« واحدى، »لباب النقول« سیوطى، »اسباب النزول القرآنى« غازى عنایة و »اسباب النزول«، سیدّ محمد باقر حجّتى است.  تتبع کامل، نگارش اسباب نزول به صورت مستقل و دورى از تعصبات مذهبى از امتیازات و بى توجهى به شمارى از اسباب نزول، بیان برخى نظریات شخصى به عنوان سبب نزول، نداشتن سند و عدم ذکر منبع، آوردن روایات متناقض براى یک آیه، بى توجهى به نقد روایات اسباب نزول و ذکر ...

[ 57 ] - آشنایى با دانش اسباب نزول (1)

 بحث و بررسى پیرامون دانش اسباب نزول به عنوان یکى از موضوعات مهمّ علوم قرآنى است. »سبب نزول«، عبارت است از: حادثه، یا سؤال و... که در عصر پیامبر (ص) اتفاق افتاده و باعث نزول آیه، آیه‌ها و یا سوره‌اى از قرآن شده است که به شکلى اشاره به آن حادثه یا سؤال و... دارد. بنابراین شرط تقارن زمانى بین سبب و مسبب لازم است. فواید اسباب نزول خاص عبارتند از: شناخت فلسفه احکام، شناخت دایره شمول حکم، تخصیص حکم ع...