کلام متمکّن و کلام مغلوب در سخنان شیخ ابوالحسن خرقانی

در یک تقسیم‌بندی نوین، سخن منثور صوفیانه به دو گونه متمکّن و مغلوب تقسیم شده که تنها شباهت این دو گونه کلام، داشتن زمینۀ عرفانی است. قلمرو دانش رسمی و علم اصطلاحی صوفیان که آموختنی و حاصل دانش قراردادی آن‌ها می‌باشد، کلام متمکّن و قلمرو تجربه‌های شهودی و دریافت‌های درونی که مولود معرفت شخصی و بی‌خویش‌نویسی و نگارش خودکار می‎باشد، کلام مغلوب نامیده می‌شود. شیخ ابوالحسن­خرقانی، عارف آزاد اندیش ایرانی در اواخر قرن چهارم و اوایل قرن پنجم هجری از جمله اولین مغلوب‌کلامان عرصه ادبیات صوفیانه است که در این پژوهش سخنان و گفته‌های بر جای ‌مانده از وی در کتاب نورالعلوم و سایر کتب صوفیه مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته است و ویژگی‌های کلام مغلوب در قالب: دریافت شخصی، فعل نگارش (بی‌خویش‌نویسی)، تناقض‌گویی، ایدئولوژی و قطب استعاری زبان بررسی می‌گردد. نتیجه این نوشتار نشان از آن دارد که سخنان شیخ ابوالحسن خرقانی در دسته آثار مغلوب نثر صوفیانه فارسی قرار می‌گیرد.