کاربرد سناریوی پایة مدل اسلوس در شبیه‌سازی توسعة شهری (مطالعة موردی: کلان‌شهر تبریز)

طی دو دهة اخیر در ایران، رشد بی‌رویة کلان‌شهرها سبب نابودی مناطق زیستی و طبیعی زیادی شده‌ است؛ بنابراین باید ارزیابی توسعة شهری با استفاده از مدل‌های مناسب صورت بگیرد تا از نابودی محیط‌زیست، منابع زمینی و اکوسیستمی جلوگیری شود؛ از این‌رو پژوهش توسعه‌ای- کاربردی و توصیفی-تحلیلی حاضر با هدف مدل‌سازی رشد شهری کلان‌شهر تبریز و پیش‌بینی تغییرات آتی آن با استفاده از مدل اسلوس انجام شده است. در این مقاله، از مدل سلول‌های خودکار Sleuth در محیط GIS برای مدل‌سازی رشد شهری کلان‌شهر تبریز استفاده شده است. متغیرهای مورد استفاده شامل شیب، سیستم حمل‌ونقل، کاربری اراضی، مستثنیات و سایه‌روشن است که داده‌های مربوط به آن‌ها با استفاده از تصاویر ماهواره‌ای لندست به‌دست آمده است. مدل رشد شهری Sleuth برای داده‌های تاریخی تولیدشده از تصاویر ماهواره‌ای لندست برای سال‌های 1993-2016 در سه مرحله کالیبره شد و ضرایب رشد تولیدشده به‌کمک مدل، با استفاده از برنامة اجرایی OSM برای انتخاب در مراحل بعد شکل گرفت. پنج ضریب رشد شهری شامل پخش، انتشار، زایش، مقاومت شیب و جاذبة جاده، در سال 2016 به‌ترتیب ارزش‌های 26، 40، 38، 76 و 89 را داشتند. براساس ضرایب به‌دست‌آمده، با توجه به داده‌های تاریخی، رشد شهری بیشتر از ضریب جاذبة جاده تأثیر گرفته است. در مقایسه با دیگر شهرها که مقاومت شیب تأثیر چندان زیادی در توسعة شهری ندارد، در شهر تبریز توپوگرافی عامل بسیار مهمی در محدودکردن توسعة شهری است. الگوهای رشد شهری آینده تا سال 2040 با طراحی سه سناریوی تاریخی، زیست‌محیطی معتدل و زیست‌محیطی سخت برای کلان‌شهر تبریز پیش‌بینی شد. نتایج نشان می‌دهد براساس سناریوی اول تا سال 2040 میلادی 3241 هکتار به زمین‌های شهری افزوده خواهد شد و بخش زیادی از باغ‌ها و زمین‌های مرغوب از بین خواهد رفت. براساس نتایج سناریوی دوم ممکن است 1670 هکتار از زمین‌های باارزش دست‌نخورده باقی بماند، اما در سناریوی سوم نه‌تنها از زمین‌های باارزش زیادی محافظت خواهد شد، بلکه مطابق با رویکرد شهر فشرده، مدیران شهری در ارائة خدمات شهری به شهروندان موفق‌تر خواهند بود. نتایج پیش‌بینی‌ها نشان می‌دهد سناریوی زیست‌محیطی معتدل برای توسعة فیزیکی کلان‌شهر تبریز بسیار مفید است. درنهایت اینکه مدل اسلوس روش خوبی برای توضیح الگوی فضایی توسعة کلان‌شهر تبریز است.