چگونگی کاربست قدرت در استقلال دانشگاهی در نظام آموزش عالی ایران: یک تحلیل گفتمان انتقادی

در بررسی و تحلیل ماهیت استقلال دانشگاهی در نظام‌های آموزش عالی، ارزیابی و تبیین رابطه میان دو نهاد دولت و دانشگاه‌ از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. به میزانی که دولت بر سیاستگذاری‌های آموزش عالی دخالت و کنترل دارد، به همان تناسب اصل استقلال دانشگاه با چالش روبرو می‌شود. پژوهش حاضر با هدف فهم و تبیین چگونگی حضور و اثرگذاری نهاد قدرت بر آموزش عالی ایران انجام شده است. روش‌شناسی این پژوهش متاثر از رویکرد نورمن فرکلاو، «تحلیل گفتمان انتقادی» می باشد. اسناد و متون مورد مطالعه این پژوهش شامل کلیه متون و منابع نوشتاری و گفتاری است که پیرامون شرایط استقلال دانشگاهی در ایران و در ابعاد چهارگانه استقلال سازمانی، علمی، مالی و استخدامی مطرح هستند. با توجه به رویکرد تحلیل گفتمان، روش عملی جمع-آوری داده‌ها، مرور اسناد است. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد، نهاد دولت از طریق عوامل معتنابهی بر هر چهار نوع استقلال دانشگاهی در نظام آموزش عالی ایران تاثیر می‌گذارد. این عوامل به سه دسته «نظارتی و کنترلی»، «اداری و حقوقی»، و «مالی و آموزشی» تقسیم و طبقه‌بندی شده‌اند. با استناد به یافته‌های این پژوهش، مطالبه صنفی و تلاش اجتماع علمی برای غلبه بر سیاست‌ها و رویه‌های کنونی اعمال قدرت از سوی نهاد دولت بر استقلال دانشگاهی در ایران اکیداً پیشنهاد می شود. علاوه بر آن، «تعدیل نگرش‌های سیاسی»، «بازنگری دیدگاه سنتی و دولت‌گرا در حکمرانی آموزش عالی» و «تلاش برای احیای استقلال استخدامی دانشگاه‌ها» سه راهبرد سیاستی اصلی در احیای استقلال دانشگاهی در ایران قلمداد می شود.