ویژه‌نامۀ شعر تاجیکستان

تاجیکان قریحۀ شاعری را جوهر ذاتی و جزئی از سرشت خود می‌دانند و این موضوع در بیانات اهل ادب و فرهنگ این ملت کاملاً مشهود است. پیوند قوی ذهن و ذوق و شعور جمعی مردم این سامان با ادبیات سبب شده است که در مراحل گوناگون تحولات سیاسی و اجتماعی و فرهنگی، فهم و ذوق و معرفت ادبی عاملی اصلی و راهگشا باشد. ازهمین‌رو، توجه به ادبیات تاجیک و معرفی شخصیت‌های ادبی این عرصه همواره مورد توجه پژوهندگان ادبیات بوده است. در همین راستا جناب آقای دکتر محمدحسین امیراردوش، رایزن فرهنگی جمهوری اسلامی ایران در تاجیکستان، به تنظیم و انتشار ویژه‌نامۀ شعر معاصر تاجیک اقدام کردند و آقای رستم وهاب نیز انتخاب و تنظیم مطالب آن را برعهده گرفتند. غالب شعرایی که در این مجموعه معرفی شده‌اند، در متن فعالیت‌های ادبی تاجیکستان قرار دارند. ترتیب جای گرفتن اشعار، مبتنی بر اصل توجه به سرحرف نام‌ خانوادگی یا تخلص ادبی شعراست. فقط درمورد استاد صدرالدین عینی که به‌حق پدر ادبیات نوین تاجیک است، این قاعده رعایت نشده است. در ادامه چکیده‌ای از شرح احوال و آثار این شاعران که در ویژه‌نامۀ حاضر مندرج است، بیان می‌شود: صدرالدین عینی: صدرالدین فرزند سیدمراد خواجه متخلص به «عینی» در سال ۱۸۷۸م در روستای ساکتری تومان منطقۀ غژدوان از توابع بخارا به‌دنیا آمد. شروع فعالیت‌های علمی و ادبی عینی با دوران گسترش نهضت «معارف‌پروری» مقارن است. صدرالدین عینی صرف‌نظر از مشکلات زیاد خصوصی، اجتماعی و سیاسی تا پایان عمر به فعالیت‌های ادبی و علمی و اجتماعی مشغول بود و بنیاد قوی ادبیات نوین فارسی- تاجیکی را استوار کرد. او بیشتر زندگی خود را وقف نوشتن آثار منثور به سبک جدید و رساله‌های علمی ادبیات‌شناسی و زبان‌شناسی کرد و نخستین اشعار نوآورانه را سرود. آذر (میرعلی سلیم): آذر در سال ۱۹۶۸م در ولایت کولاب به دنیا آمد. اشعار او در تاجیکستان از استقبال گرم خوانندگان برخوردار است و تاکنون پنج دفتر شعر از او به چاپ رسیده است. طالب آذرخش: آذرخش در سال ۱۹۶۳م در ناحیۀ عینی به دنیا آمد. وی فارغ‌التحصیل رشتۀ ادبیات است و تاکنون هفت دفتر شعر از او به چاپ رسیده است. مهمان بختی: بختی در سال ۱۹۴۰م در ناحیۀ غرم تاجیکستان به دنیا آمد و فارغ‌التحصیل رشتۀ تاریخ و فیلولوژی است. وی هم‌زمان با تألیف اشعار غنایی، به تألیف آثار حجیم منثور، نمایشنامه‌های تئاتری و فیلمنامه نیز اشتغال دارد. شیرین بنیاد: بنیاد در سال ۱۹۴۱م در ناحیۀ راشت قلعۀ استان بدخشان تاجیکستان به دنیا آمد. وی فارغ‌التحصیل رشتۀ فیلولوژی از دانشگاه تاجیکستان است. تاکنون بیش از ده دفتر شعر و مقالات متعدد از ایشان به طبع رسیده است. میرزا تورسون‌زاده: تورسون‌زاده از شمار معروف‌ترین ادبای شوروی است که سلسله منظومه‌ها و داستان‌های بلند منظومش در موضوع مبارزه‌های آزادی‌خواهانۀ ملل مظلوم آسیا و شرق، به‌ویژه هندوستان، باعث شهرت جهانی او شده است. محترم حاتم: حاتم در سال ۱۹۵۰م در ناحیه غرم دیده به جهان گشود. وی علاوه‌بر انتشار تعداد زیادی از دفترهای شعر خود، درزمینۀ ریشه‌یابی واژه‌های فارسی و زبان‌شناسی تطبیقی نیز تحقیقاتی انجام داده است. پرده حبیب: حبیب در سال ۱۹۲۶م در ناحیۀ حصار متولد شد. عمدۀ فعالیت‌های او در عرصۀ روزنامه‌نگاری و ادبیات است. تاکنون پنج دفتر شعر از حبیب منتشر شده است. اهل‌الدین حصاری: حصاری در سال‌های ۱۹۷۲-۱۹۷۷م در رشتۀ تاریخ و ادبیات تحصیل کرده است و در حال حاضر مدیر ادارۀ مرکز ترغیب اتحادیۀ نویسندگان تاجیکستان است. عسکر حکیم: حکیم در سال ۱۹۴۶م در ناحیۀ خجند به‌ دنیا آمد. او دارای دکتری ادبیات‌شناسی است و تاکنون چندین دفتر شعر و تعدادی رسالۀ علمی درزمینۀ شعر معاصر تألیف کرده است. سلیم ختلانی: سلیم ختلانی در سال ۱۹۶۰م در ناحیۀ مؤمن‌آباد چشم به جهان گشود. رسالۀ دکتری وی درزمینۀ آثار مولاناست. از ختلانی تاکنون چند کتاب شعر منتشر شده است. اسکندر ختلانی: اسکندر ختلانی در سال ۱۹۵۴م در شهر کولاب به دنیا آمد و در سال ۲۰۰۰م در مسکو به‌دست افرادی نامعلوم کشته شد. از او چند دفتر شعر ازجمله به الفبای فارسی منتشر شده است. ادیبۀ خجندی: ادیبه در سال ۱۹۷۱م در شهر خجند به دنیا آمد. او که در انواع شعر معاصر طبع‌آزمایی می‌کند، تاکنون چند دفتر شعر به چاپ رسانده است. فرزانه خجندی: فرزانه (عنایت خواجه‌اوا) در سال ۱۹۶۴م در خجند متولد شد. وی از شعرای نوآور تاجیکستان محسوب می‌شود. تاکنون چندین دفتر شعر به فارسی تاجیکی، زبان روسی و به حروف فارسی از فرزانه به چاپ رسیده است. عبدالسلام دهاتی: عبدالسلام در سال ۱۹۱۱م در سمرقند به دنیا آمد. وی از سال ۱۹۳۵ مقیم شهر دوشنبه شد و تا پایان عمر در این شهر به کارهای علمی و ادبی، تألیف آثار منظوم، منثور، درام، تدوین فرهنگ‌های روسی به تاجیکی اشتغال داشت. کلیات آثار دهاتی در سال ۱۹۹۶م در پنج مجلد به طبع رسیده است. بهروز ذبیح‌الله: ذبیح‌الله در سال ۱۹۶۹م در ناحیۀ درواز دیده به جهان گشود. وی که تحصیل‌کردۀ ایران و تاجیکستان است، تحقیقات جامعی درزمینۀ نقد و بررسی شعر معاصر تاجیک انجام داده است. تاکنون چند دفتر شعر به حروف فارسی و سیریلیک از ذبیح‌الله به چاپ رسیده است. عبید رجب: عبید در سال ۱۹۳۲ در ناحیۀ پنجکت زاده شد. بیشتر فعالیت‌های ادبی وی درزمینۀ شعر کودک و نوجوان بوده و تعدادی از اشعارش در ایران به چاپ رسیده است. دولت رحمانیان: رحمانیان در سال ۱۹۶۵م در وادی وخش به دنیا آمد. وی فارغ‌التحصیل دانشکدۀ ادبیات ملی تاجیکستان است و تاکنون چهار دفتر شعر از او منتشر شده است. عبدالقادر رحیم: عبدالقادر در سال ۱۹۶۱م در ناحیۀ واسع چشم به جهان گشود. وی فارغ‌التحصیل دانشگاه دولتی پاکستان است و تاکنون چند دفتر شعر به چاپ رسانده است. باقی رحیم‌زاده: رحیم‌زاده در سال ۱۹۱۰م در ناحیۀ غرم به دنیا آمد. اشعار او از دهۀ سی‌ام قرن گذشته منتشر شده است. رحیم‌زاده مؤلف چندین نمایشنامه و آثار منثور است. اغلب اشعار غنایی او متن ترانه‌های مشهور ملی تاجیکی را تشکیل می‌دهد. عبدالله رهنما: رهنما در سال ۱۹۷۳م در ناحیۀ حصار زاده شد. وی دارای دکتری علوم سیاسی است و تاکنون دو دفتر شعر منتشر کرده است. پیرو سلیمانی (آته‌جان): سلیمانی در سال ۱۸۹۹م در بخارا به دنیا آمد. او از شاعران نوآور نسل اول نظم نوین تاجیک است و استادانی چون عینی و لاهوتی آثار او را تحسین کرده‌اند. نقره سنت‌نیا: سنت‌نیا در سال ۱۹۵۰م در ناحیۀ ونج استان بدخشان زاده شد. او که از سال ۱۹۹۴م عضو اتحادیۀ نویسندگان تاجیکستان است، تاکنون چند دفتر شعر به چاپ رسانده است. سیاوش (محمدعلی جلیل‌اف): سیاوش در سال ۱۹۶۳م در ناحیۀ باختر در وادی وخش به دنیا آمده است. او که درزمینۀ نمایشنامه‌نویسی نیز فعال است، تاکنون چند دفتر شعر به چاپ رسانده است. میرزا شکورزاده: شکورزاده در سال ۱۹۴۹م در ناحیۀ مسچاه به دنیا آمد. وی بالغ بر بیست کتاب و ده‌ها مقاله در حوزه‌های گوناگون و دو دفتر شعر منتشر کرده است. ازجمله آثار ارزشمند شکورزاده کتاب تاجیکان در مسیر تاریخ است که چندین نوبت در ایران به چاپ رسیده است. امین‌جان شکوهی (امین‌جان حاجی‌بای‌اف): شکوهی در سال ۱۹۳۳م در ناحیۀ خجند به دنیا آمد. او که عنوان شاعر خلقی تاجیکستان را به دوش می‌کشد، دارای چندین دیوان اشعار برای کودکان و بزرگ‌سالان است. شکوهی در شعر غنایی دهۀ شصت به بعد از شعرای نوآور محسوب می‌شود. لایق شیرعلی: شیرعلی در سال ۱۹۴۱م در ناحیۀ پنجکت به دنیا آمد. وی از شناخته‌ترین شعرای تاجیک در دنیای فارسی‌زبانان است و تاکنون بیست کتاب از او به حروف سیریلیک و فارسی به طبع رسیده است. گلرخسار صفی: صفی در سال ۱۹۴۷م در ناحیۀ دربند (نورآباد کنونی) به دنیا آمد. او از معروف‌ترین شاعران تاجیک در داخل و خارج تاجیکستان است و کتاب‌های پرشمار در شعر، نثر (رمان)، نمایشنامه و همچنین آثار پژوهشی به چاپ رسانده است. چندین دفتر شعر گلرخسار در تاجیکستان، ایران و لوکزامبورگ به الفبای فارسی به طبع رسیده است. بازار صابر: صابر در سال ۱۹۳۸م در ناحیۀ فیض‌آباد زاده شد. او تحصیلات عالی را در دانشکدۀ تاریخ و ادبیات دانشکدۀ دولتی تاجیکستان به اتمام رساند و در حال حاضر استاد زبان فارسی تاجیکی در دانشگاه سیاتل آمریکاست. شهرت او در تاجیکستان به‌دلیل اشعار غنایی و خصوصاً وطن‌پرستانه و آزادی‌خواهانه است. ضیا عبدالله: عبدالله در سال ۱۹۴۸م در ناحیۀ قبادیان تاجیکستان به دنیا آمد. او فارغ‌التحصیل دانشگاه تربیت‌معلم دوشنبه است و تاکنون چند دفتر شعر به چاپ رسانده است. محمدعلی عجمی (آی‌محمداف):‌ عجمی در سال ۱۹۵۴م در شهر قرغان‌تپه به دنیا آمد. عمدۀ فعالیت‌های عجمی درزمینۀ ادبیات و روزنامه‌نگاری است و تاکنون چند دفتر شعر وی در ایران به الفبای فارسی به طبع رسیده و اشعارش نقد و بررسی شده است. آرزو عیسی: عیسی در سال ۱۹۷۶م در ناحیۀ باختر ختلان زاده شد. او که به خبرنگاری در رادیو و تلویزیون اشتغال دارد، تاکنون سه دفتر شعر به چاپ رسانده است. حق‌نظر غایب: حق‌نظر غایب در سال ۱۹۴۳م در ناحیۀ کولاب دیده به جهان گشود. تاکنون تعداد زیادی دفتر شعر از او به چاپ رسیده است. نمونه‌هایی از اشعارش نیز به الفبای فارسی چاپ شده‌اند. غایب در ترجمۀ اشعار ادیبان جهان به زبان فارسی سهم گرفته و همچنین اشعارش به زبان‌های مختلف ترجمه شده است. محمد غایب: محمد غایب در سال ۱۹۵۴م در ناحیۀ دنغره به دنیا آمد. وی فارغ‌التحصیل رشتۀ ریاضیات از دانشگاه تربیت‌معلم کولاب است. تاکنون چندین دفتر شعر از او به نشر رسیده است. حبیب‌الله فیض‌‌الله: فیض‌الله در سال ۱۹۴۵م در ناحیه خاولینگ ولایت کولاب به دنیا آمد. وی در ترجمۀ آثار شعرای روسیه و جهان به زبان فارسی تاجیکی سهمی مهم داشته و تعداد فراوانی آثار منظوم را تألیف و منتشر کرده است. نظام قاسم: قاسم در سال ۱۹۸۵م در شهر قرغان‌تپه به دنیا آمد. او تاکنون چند دفتر شعر به چاپ رسانده و با تألیف چند نمایشنامه نیز به‌عنوان درام‌نویس شناخته شده است. او در ترجمۀ آثار منثور و منظوم جهانی به فارسی تاجیکی سهمی مهم دارد. مؤمن قناعت: قناعت در سال ۱۹۳۲م در ناحیۀ درواز به دنیا آمد. نخستین دفتر شعر او با عنوان «شراره» در سال ۱۹۶۰م به چاپ رسیده است. قناعت در تحول شعر نوی تاجیکستان نقش اصلی دارد. وی با سرودن داستان‌های بلند منظوم حماسی و اشعار غنایی نوآورانه در ردۀ نخست شعرای معاصر تاجیک و شوروی قرار گرفته است. قطبی کرام: کرام در سال ۱۹۳۲م در ناحیۀ عینی به دنیا آمد. وی در چاپ آثار بزرگان ادب فارسی سهیم است. کرام مؤلف چندین فیلمنامه است و تعداد زیادی آثار منظوم از خود برجای گذاشته است. گل‌نظر کلدی (کلدی‌اف): کلدی در سال ۱۹۴۵م در ناحیۀ عینی متولد شد. تاکنون چندین کتاب شعر از او به چاپ رسیده که برخی از آن‌ها به حروف فارسی است. اشعارش به زبان‌های ملت‌های اتحاد جماهیر شوروی سابق و همچنین عربی به طبع رسیده است. کلدی سرایندۀ شعر سرود ملی تاجیکستان است. گلناز طاهریان: طاهریان در سال ۱۹۷۳م در ناحیة مسچاه ولایت سغد به دنیا آمد. تاکنون پنج دفتر شعر از او به نشر رسیده است. نمونه‌هایی از اشعارش نیز در تذکرۀ زنان شاعر فارسی‌گو با نام هفت‌ شهر عشق چاپ شده است. طالب لقمان: لقمان در سال ۱۹۹۱م در ناحیۀ پنجکت به دنیا آمد. وی فارغ‌التحصیل دانشکدۀ خبرنگاری دانشگاه ملی تاجیکستان است. از لقمان یک دفتر شعر با عنوان سفری به‌سوی طلوع به چاپ رسیده است. سیدعلی مأمور: مأمور در سال ۱۹۴۴م در ناحیۀ اوراتپه به دنیا آمد. از او چندین دفتر شعر به زبان‌های فارسی و تاجیکی و روسی به چاپ رسیده است. دفتر شعرش باعنوان چشم ستاره نیز با حروف فارسی در سال ۱۹۹۰م چاپ شده است. رعنای مبارز: رعنای مبارز خواجه‌آوا در سال ۱۹۶۵م در ناحیۀ شغنان بدخشان تاجیکستان به دنیا آمد. او دارای چندین دفتر شعر است. علی‌محمد مرادی: مرادی در سال ۱۹۴۵م در ناحیۀ شورآباد ختلان زاده شد. از وی تاکنون چند دفتر شعر به چاپ رسیده است. مرادی بیشتر به سرودن اشعار کوتاه تمایل دارد. میرسید میرشکر: میرشکر در سال ۱۹۱۲م در بدخشان تاجیکستان به دنیا آمد. او بیشتر به‌عنوان شاعر و سرایندۀ داستان‌های منظوم شهرت دارد. از میرشکر آثار متنوع ادبی برجای مانده است. غفار میرزا: غفار میرزا در سال ۱۹۲۹م در ناحیۀ خاولینگ دیده به جهان گشود. وی آثار متعدد منظوم برای بزرگ‌سالان و کودکان سرود و منتشر کرد. ویژگی مهم آثار غفار میرزا جنبۀ قوی اجتماعی، ترکیب تازۀ زبان و صور خیال است. دارا نجات: نجات در سال ۱۹۴۶م در ناحیۀ عینی به دنیا آمد. او در حوزۀ تاریخ تصوف و عرفان ایرانی رساله‌ای باعنوان «شیخ ابوالقاسم گرگانی» به چاپ رسانده است. نجات بیشتر به‌عنوان سرایندۀ شعر سپید معروف است و محققان ایرانی او را بنیان‌گذار شعر مدرن تاجیکی می‌دانند. اشعار وی جز تاجیکستان در ایران نیز به چاپ رسیده است. رحمت نذری: نذری در سال ۱۹۵۱م در شهر کولاب به دنیا آمد. او پس از تحصیلات دانشگاهی به فعالیت‌های ادبی و روزنامه‌نگاری مشغول بوده است. از نذری تعداد زیادی دفتر شعر به زبان‌های فارسی تاجیکی و روسی، همچنین به حروف فارسی به طبع رسیده است. کمال نصرالله: نصرالله در سال ۱۹۵۰م در ناحیۀ پنجکت زاده شد. تاکنون چندین کتاب از سرود‌های وی منتشر شده است. دفتر شعر کمال نصرالله به‌تازگی به حروف فارسی نیز چاپ شده است. نورعلی نورزاد: نورزاد در سال ۱۹۷۴م در ناحیۀ عینی به دنیا آمد. او دارای دکتری در رشتۀ ادبیات است و تاکنون سه دفتر شعر منتشر کرده است. ابوسعید واحد: واحد در سال ۱۹۶۷ در کولاب زاده شد. وی هم‌اکنون در حوزه‌های مطالعات اقتصادی و ادبیات اشتغال دارد. واحد تاکنون سه دفتر شعر منتشر کرده است. رستم وهاب (وهاب‌نیا): وهاب در سال ۱۹۶۰م در ناحیۀ تاجیک‌آباد به دنیا آمد. وی در سال ۲۰۰۸م در رشتۀ ادبیات از رسالۀ دکتری خود دفاع کرد. وهاب دو دفتر شعر و یک رسالۀ تحقیقاتی درزمینۀ تحول وزن در شعر معاصر تاجیک و مجموعه مقالاتی درزمینۀ ادبیات‌شناسی به چاپ رسانده است.