واکاوی تغییرات مکانی هسته‎ی جزیره‎ی گرمایی شهر تهران

جزیره‎ی گرمایی شهر که امروزه به مسأله‌ای بسیار با اهمّیّت در اقلیم‌شناسی شهری تبدیل شده است، به‎طورکلّی به‎افزایش دمای محیط شهر در مقایسه با حومه اشاره دارد. این پدیده که از پیامدهای شهرنشینی و شهرسازی است، در کشورهای رو به پیشرفت که با رشد سریع و بدون برنامه‌ریزی شهرها روبه‎رو هستند، پیامدهای اساسی به‎همراه دارد. تهران، پایتخت و پرجمعیّت‎ترین شهر ایران، به‎دلایل مختلف، مانند ساخت‎وساز ناهمگون و شرایط خاصّ جغرافیایی، از این پیامدها بی‎بهره نمانده است. در این پژوهش با هدف ردیابی تغییرات مکانی هسته‎ی جزیره‎ی گرمایی شهر تهران، 24 روز از سال 2006 بررسی شده و با تلفیق میدان دمای به‎دست‎آمده از داده‌های ایستگاه‌های هواشناسی و میدان باد حاصل از مدل آلودگی هوا (TAPM)، وضعیّت جزیره‎ی گرمایی واکاوی شده است. داده‌های عناصر جوّی 22 ایستگاه هواشناسی در محدوده‎ی استان تهران دریافت شد. تغییرات موقعیّت مکانی جزیره‎ی گرمایی شهر با استفاده از منحنی‌های هم‌دما در هر روز با فواصل زمانی سه ساعته، در نرم‎افزار ArcGIS درون‎یابی و ترسیم شدند. نتایج به‎دست‎آمده از محاسبه‎ی اختلاف میانگین دمای محدوده‎ی شهری با حومه آن، نشان داد که در تمامی روزها، میانگین دمای محدوده‎ی شهر تهران بیشتر از دمای ثبت‎شده در حومه‎ی آن است. در تحلیل عوامل مؤثّر در شکل‌گیری جزیره‎ی گرمایی، سرعت و جهت باد از بیشترین میزان تأثیرگذاری برخوردار بودند؛ به‎گونه‎ای که گستره‎ی مکانی جزیره‎ی گرمایی توسّط این دو عامل کنترل می‎شود. همچنین ارتباط معناداری میان فشار هوا و شدّت جزیره‎ی گرمایی دیده نشد. تغییرات مکانی هسته‎ی جزیره‎ی گرمایی نیز در ماه‌های مختلف در محدوده‎های حدّ فاصل ایستگاه‌های دوشان‎تپّه، فاطمی، مهرآباد و بهمن صورت می‌گیرد که در بیشتر روزها، ایستگاه‌های آزادی، بهمن و بازار، مراکز گرمایی این محدوده هستند.