همنوایی اندیشه‌ی دینی تحول‌خواه با گفتمان‌های جهان اسلام تا پیروزی انقلاب اسلامی ایران

عقاید و ارزش‌های دینی، نقش مهم در سمت‌گیری‌های سیاسی و اجتماعی دارند و سرچشمه‌ی دگرگونی‌های بنیادین می‌باشند. انقلاب‌ها و حرکت‌های اجتماعی و سیاسی نیز از این معیارها نشأت گرفته و بسیاری از تحولات تاریخ با بهره‌گیری از اندیشه‌ی دینی رقم خورده است. اندیشه‌ی دینی تحول‌خواه بسیار متفاوت از تحول‌خواهی غیردینی، در مواجهه با گفتمان‌های جهان اسلام و از جمله انقلاب اسلامی ایران، است. این گفتمان‌ها در قالب گفتمان تجدید حیات طلبی در جهان اسلام، گفتمان تحول‌خواهی اجتماعی و سیاسی در تاریخ معاصر ایران و گفتمان انقلاب اسلامی با محوریت اندیشه‌های امام خمینی (ره) قابل تبیین است. پرسش این است که آیا اندیشه‌ی دینی تحول‌خواه در تکوین و توسعه گفتمان‌های اصلی در جهان اسلام تأثیرگذار بوده است؟ با توجه به این مفروض که اندیشه‌ی دینی برای رفع نابسامانی‌های اجتماعی، بازگشت به اصول راستین اسلامی و تلفیق نوگرایی با ارزش‌ها و احکام دینی می‌کوشد و با کنکاش در اندیشه‌های علماء دینی مبارز، چنین برمی­آید که گفتمان‌های جهان اسلام در راستای آگاهی بخشی دینی و اعتراض نسبت به نابسامانی‌های اجتماعی و سیاسی فعال بوده است. پس می‌توان گفت اندیشه‌ی دینی تحول‌خواه در یک ‌روند تکاملی، این گفتمان­ها و ازجمله گفتمان انقلاب اسلامی ایران را مورد تأثیر خود و تحت‌الشعاع قرار داده است.