هدفمندی ساختمان فعل در منظومۀ عرفانی گلشن راز

سادگی و روانی، برجسته­ترین ویژگی روح بلند آثار عرفانی در زبان فارسی است. هر فعل، مهم­ترین رکن جمله و پایۀ آن است که ساختمانی ساده یا غیرساده دارد. بررسی ساختمان فعل در یک اثر، می­تواند گویای نحوۀ انتقال مفاهیم آفرینندۀ اثر و حتی دغدغه­های وی برای برقراری ارتباط مؤثر با مخاطبانش باشد. شبستری در مثنوی گلشن راز، با آمیختن اندیشه­های عرفانی و فلسفی خود مباحثی نظیر وحدت وجود را مطرح می­سازد. وی، مبنای کلامش را برای بیان مفاهیم ذهنی و مقصود خود، بر ساختمان فعل­های ساده به ویژه فعل­های اسنادی قرار می­دهد و تا آنجا که بتواند برای سهولت در ارتباطی مؤثر با مخاطب، به این ساختار فعلی پایند است، امّا آنجا که مفاهیم پیچیده­تری را بیان می­­کند، از فعل ساده روی می­گرداند و از ساختمان فعل پیشوندی یا مرکب بهره می­گیرد. وی گرایش خود را به عربی­دانی در پایۀ فعل­های مرکب نشان می­دهد و از افعال پیشوندی برای تحرک بخشیدن و پویایی کلامش استفاده می­کند. بنابراین در سراسر گلشن راز میان نفسِ عمل فعل با ساختمان آن، رابطه­ای منطقی برقرار است که آن را از حوزۀ عرفان نظری به عرفان عملی هم نزدیک می­سازد.