نگاهی به آثار تاریخی و فرهنگی ختلان

سرزمین ختلان در طول تاریخ از شهرها و آبادی‌هایی ازقبیل مُنک، هُلبوک، ِبک، پَرغَر و... متشکل بوده است که در طول زمان و بر اثر حوادث روزگار بیشتر این شهرها از بین رفته‌اند؛ اما برخی آثار باقی‌مانده از این شهرها طی حفریات باستان‌شناسان کشف شده‌اند. در این مقاله این آثار تاریخی کشف‌شده به چهار دسته تقسیم‌ شده‌اند: 1. آثار باستانی؛ 2. آثار تاریخی؛ 3. آثار معماری؛ 4. آثار زیارتی. در میان این آثار باستانی و تاریخی شهر و شهرک‌های هلبوک، صیاد، سَکسَناخور، زال زرد، کفترخانه، مُنْک، پوشن و مؤمن‌آباد دارای اهمیت ویژه هستند. در این مقاله همچنین در میان آثار معماری این سرزمین، از مقبره‌های میرسیدعلی همدانی، داملا اکرام، یارمحمد ولی، شاه خاموش، مولانا تاج‌الدین، حضرت سلطان، و چند تن از بزرگان دیگر که افتخار ختلان‌زمین و کل تاجیکستان‌اند، نام برده‌ شده است و ازجمله آثار زیارتی که تا به امروز کشف شده‌اند، نیز به قورغان و مسکن‌گاه مکان مار، مقبرۀ امام‌ جعفر صادق (ع) در ناحیه شورآباد ختلان و چند مورد دیگر اشاره شده است.