نقش محمّد بن‌بقیه در تحولات حکومتی عصر آل‌بویه

نقش محمّد بن‌بقیه در تحولات حکومتی عصر آل‌بویه[1] محسن مرسل‌پور[2]* آرمان فروهی** چکیده حکومت آل‌بویه زمان کوتاهی پس از پیدایی‌اش در فارس، جبال و عراق گسترش یافت. در شاخه عراق، پس از مرگ معزالدوله پسرش عزالدوله به حکومت رسید. با قدرت‌گیری عزالدوله سستی به حکومت آل‌بویه عراق راه یافت که بخشی از آن معلول ناکارآمدی کارگزاران وی بود. محمّد بن‌بقیه از شخصیت‌های سیاسی و دیوانی عصر آل‌بویه عراق به شمار می‌رفت که در زمان عزالدوله به مقام وزارت رسید. وی پیشینه دیوان‌سالاری نداشت و از عیّاری به مقام وزارت دست یافت. مهارت او در گردآوری مال و تقدیم تحَف بسیار به عزالدوله، عامل اصلی دست‌یابی‌اش به وزارت بود، اما مشکل نداشتن پیشینه دیوان‌سالاری در روند کار وزارت او تأثیر گذارد و به پاره‌ای از ناسامانی‌ها انجامید. بر پایه یافته‌های پژوهش، ناکامی ابن‌بقیه در منصب وزارت حکومت بویهی از سویی از ناشایستگی وی در کارهای دیوانی و از سوی دیگر از استواری حکومت عزالدوله در عراق سرچشمه می‌گرفت. این پژوهش برای پاسخ‌گویی به چیستیِ تأثیرات اوضاع سیاسی ـ اجتماعی دوران زندگی ابن‌بقیه در کوشش‌های وی در مسند وزارت سامان یافته است که با روش توصیفی، کارهای ابن‌بقیه و تأثیر او را در دگرگونی‌های سیاسی دوره حکومت بویهیان برمی‌رسد.   .[1] تاریخ دریافت 5/3/92 تاریخ پذیرش1/5/92. * استادیار گروه تاریخ دانشگاه سیستان و بلوچستان، گروه تاریخ، زاهدان، ایران. [email protected] ** کارشناسی ارشد تاریخ اسلام دانشگاه خوارزمی تهران(نویسنده مسؤل)، گروه تاریخ، تهران، ایران. [email protected].