نقش قومس در دولت اسماعیلیة نزاری ایران

ایالت قومس، پس از رودبار الموت و قهستان، سومین ناحیه­ای بود که پایگاه‌های نزاریان به صورت گسترده در آن ایجاد شد. استراتژی اسماعیلیان برای تسلط بر یک ناحیه، تصرف قلعه­های آن ناحیه و پایگاه قرار دادن آن قلعه‌ها برای تصرف کل ناحیه بود. در راستای این استراتژی، نزاریان، به رهبری حسن صباح، در 489ق با بهره‌گیری از اختلافات داخلی میان سلجوقیان، توانستند دژ گردکوه و چندین قلعة دیگر را در ایالت قومس به دست آورند و به‌تدریج قومس را به قلمرو خود منضم کنند. این پژوهش با گردآوری اطلاعات از منابع تاریخی، با روش تحلیلی استنتاجی و نیز تکیه بر نتایج بررسی میدانی باستان­شناختی قلعه‌های اسماعیلیة قومس، به‌دنبال یافتن پاسخ برای این پرسش است: دلایل اهمیت قومس برای اسماعیلیان و نقش آن در اقتداربخشی به دولت اسماعیلیة نزاری ایران چه بوده است؟ حاصل پژوهش نشان داد که این ایالت از دو جنبه برای نزاریان مهم بوده است: نخست، قرار گرفتن آن در میان دو مرکز استراتژیک آنها یعنی رودبار الموت و قهستان و عملکرد آن به عنوان پل ارتباطی میان این دو ناحیه؛ دو دیگر، گذر شاهراه تجاری و مواصلاتی خراسان از این ناحیه. این ویژگی­ها از طرفی سبب یکپارچگی قلمرو اسماعیلیان ­شد و از طرف دیگر تسلط بر قلعه‌های این ناحیه، به‌ویژه گردکوه، تسلط بر شاهراهِ خراسان و شاخه‌های آن را به دنبال داشت و مجموع این موقعیت­ها به‌وضوح بر قدرت سیاسی و اقتصادی نزاریان افزود