نقد معماری مسجد نصیرالملک شیراز براساس نصوص دینی

بیان مسئله: مسجد نصیرالملک شیراز، که در منابع مکتوب معماری، مسجدی متمایز توصیف شده، سالهاست به یکی از کانون‌های گردشگری شهر شیراز تبدیل شده و به نظر می‌رسد که کارکرد عبادی خود را از دست داده است. تمایز این مسجد از مساجد هم‌دورۀ خود یا مساجد با قدمت تاریخی بیشتر در شیراز احتمال این فرض را ایجاد می‌کند که ویژگی‌های معمارانۀ این مسجد سبب این تمایز است. ویژگی‌هایی که با تغییر و یا تشدید الگوهای رایج در مساجد سنتی حاصل آمده و در مشاهده‌ای میدانی و با مرور اسنادی منابع مرتبط می‌توان به عدم کشیدگی شبستان عمود بر محور قبله، محورزدایی ادراکی از قبله، تزئینات حداکثری در فضای عبادی و تشبه به الگوهای غیرمسلمین در آن اشاره کرد. برای بررسی این ویژگی‌ها که چالش اصالت تاریخی را مطرح می‌کنند، ضرورت دارد به سمت معیارهای بی‌زمان دینی رجوع کرد که فراتر از این ویژگی، متضمن تحقق عبادت به طرزی بهینه در فضای مسجد نیز باشند.هدف: از این‌رو هدف اصلی این پژوهش قضاوت و نقد ویژگی‌های تمایزبخش در طرح مسجد نصیرالملک شیراز مبتنی بر معیارهای دینی است.روش پژوهش: در این مقاله با بهره‌گیری از آیات قرآن و روایات، خاصه آنانی که به احداث مسجدالنبی به دست پیامبر(ص) اشاره دارند، به عنوان معیارهای نقد، به قضاوت دربارۀ این ویژگی‌های چهارگانه در مسجد نصیرالملک پرداخته می‌شود. ­­­­­نتیجه‌گیری: یافته‌ها نشان می‌دهد که تقسیم شبستان مسجد به دو بخش شرقی و غربی در تضاد با سیاست‌های طراحی شبستان از دیدگاه اسلام است. همچنین محورزدایی از قبله در کنار تزئینات حداکثری به اقامۀ نماز لطمه وارد می‌کند. در آخر استفاده از نشانه‌ها و الگوهای معماری فرنگی در عصر قاجار، اثبات‌کنندۀ نظر تأثیر این ویژگی‌ها در جهت افزایش قابلیت‌های نمایشی مسجد و بالتبع کاهش قابلیت عبادی آن است.