نظریه های سیاست بین الملل و زامبی ها

بحث درباره ی نظریه های گوناگون روابط بین الملل و ارایه ی کتاب هایی که به سبک دایرة المعارفی قصد تشریح این مکاتب و اشتراکات و افتراقات آنها را دارند، یک گونه ی درآمدی بر روابط » . کاملاً جا افتاده در ادبیات علم سیاست و روابط بین الملل است درآمدی بر » اثر رابرت جکسون و گئورگ سورنسن و « بین الملل: نظریه ها و رویکردها نوشته ژیل استینز 2 و همکاران، از « نظریه ی روابط بین الملل: دورنماها و زمینه ها 1 معروفترین این کتابها هستند. در ایران نیز این دست آثار کاملاً شناخته شده هستند و علاوه بر ترجمه ی منابع روز دنیا، نویسندگان ایرانی از جمله دکتر سیف زاده و دکتر مشیرزاده نیز اما « نظریه های سیاست بین الملل و زامبی ها » آثار در خور تأملی در این زمینه دارند. کتاب بی تردید نقطه ی عطفی در جریان این قبیل آثار است. در این کتاب که احتمالاً عجیب ترین عنوان یک کتاب در تاریخ رشته روابط بین الملل را داراست، نویسنده با طرح یک سناریوی فرضی در مورد خیزش زامبی ها 3 و تهدید حیات بشری، به این سؤال پرداخته است که چه اتفاقی برای سیاست بین الملل رخ خواهد داد اگر مرده ها به یکباره از گور برخیزند و شروع به خوردن زنده ها کنند؟! این پرسشی است که احتمالاً هیچ دانشمند روابط بین الملل دیگری حاضر به پاسخگویی به آن نخواهد بود! درزنر استاد روابط بین الملل در دانشگاه تافتس 4، عضو هیئت تحریریه مجله های منافع ملی 5 و سیاست خارجی 6 و از چهره های آکادمیک شناخته شده در ایالات متحده است. او تا پیش از این به بررسی موضوعات معقول تر و موجه تری مانند جهانی شدن سیاست 1، طرحریزی راهبردی سیاست خارجی آمریکا 2 و تحریم های بین المللی 3 پرداخته به گردشی در شهر عجایب با » اما در کتاب اخیر خود همانطور که در مقدمه اشاره می کند پاورقی های آکادمیک بیشتر رفته است. نویسنده در ابتدای این کتاب ساختار شکن، ادبیات مربوط به زامبی ها را تشریح کرده و با توجه به لوازم بحث نظری تعریفی از این موجودات (یا موهومات) ارائه می کند. سپس طی چند بخش، رویکرد و شیوه ی تعامل نظریات واقع گرایی، لیبرالیزم، نو محافظه کاری و سازه انگاری را در قبال خیزش زامبی ها مطرح کرده و پاسخ های احتمالی دولت ها، ها به این بحران را تشریح می کند. NGO سازمان ملل و دیگر سازمان های بین المللی، و درزنر علاوه بر این، از زاویه ی دید سیاست های داخلی، سیاست های دیوان سالارانه و حتی روانشناسی سیاسی نیز به موضوع بحث خود پرداخته است. او پس از سبک و سنگین کردن این نظریات و قابلیت های آنها به این نتیجه ی کلی می رسد که تمامی آنها بسیار بیش از آنچه که نظریه پردازانشان مدعی هستند محصور و محدودند. ریشه ی این محدودیت به زعم وی نقصان های خرد انسان از یک سو و پیچیده و به شدت سیال بودن محیط و موقعیت از سوی دیگر است. کتاب تا حدی قابل قبول در ارائه ی تصویر روشنی از نظریات گوناگون روابط بین الملل و قوت و ضعف های هر یک در عرصه ی عمل توفیق داشته است، اما فارغ از این بحث آنچه جلب نظر می کند نوآوری نویسنده برای ارائه ی متنی جذاب و روان است که چه بسا به یاد ماندنی تر و کارآمد تر از متون مفخم کلاسیک در این حوزه است. هدف نگارش چنان کتابهایی عموماً باز نمودن جریانات روزآمد اندیشه در حوزه ی روابط بین الملل برای دانشجویان این رشته است. مشکل اما اینجاست که تعدد این مکاتب و نظریه پردازان و جزئیات بی شمار و بحث های پیچیده، انگیزه و توان مطالعه و تعمق و یادگیری را از میان می برد. در چنین فضایی برای دانشجویانی که در میان کوهی از اصطلاحات و مفاهیم و مباحث خشک هستی شناسانه، روش شناسانه و شناخت شناسانه گیر افتاده اند، این کتاب اگر نه راه نجات، دست کم ابزاری برای تسهیل فرایند یادگیری و درونی کردن این دست مفاهیم است. به همین دلیل است که با وجود زمان کوتاهی که از انتشار کتاب می گذرد با استقبال اهالی علم سیاست روبرو شده و نیز مورد توجه طیف های گوناگونی از جامعه ی کتابخوان قرار گرفته است. نگارش کتاب هایی از این قبیل در مورد سایر علوم به ویژه علوم اجتماعی سابقه ی زیادی دارد. در این گونه آثار که در ایران به کتاب های خوشخوان معروف شده اند، تلاش نویسنده ی بر انتقال مفاهیم سخت و ثقیل در قالب فرم هایی جذاب و روان است. یکی از است. نویسنده این کتاب، یوستین گاردر 1، که سال ها در « دنیای سوفی » معروفترین این آثار برگن نروژ فلسفه تدریس کرده بود پیوسته در فکر متن فلسفی ساده ای بود که به درد شاگردان جوانشبخورد و چون متن مناسبی نیافت خود دست به کار نوشتن دنیای سوفی شد. گاردر با استفاده از ساده نویسی و ایجاز، سه هزار سال فلسفه را در 600 صفحه رمان دختر چهارده ساله نروژی که با مادرش زندگی می کند، گنجانده « سوفی آموندسن » درباره ی است. در این کتاب مباحث پیچیده ی فلسفه غرب بی آنکه مبتذل شود در قالب رمانی خودآموز با طرح و بسطی گیرا و دلنشین، به زبان ساده و شیوا و همه فهم بیان شده است. اگر چنین کاری در دانشی کاملاً انتزاعی چون فلسفه انجام پذیر است، مطمئناً وقت آن رسیده بود که در حوزه ی علم سیاست هم کسی اولین چراغ را روشن کند. اساتید علم سیاست البته شاید از این دست بازیگوشی های تئوریک چندان خشنود نباشند، اما آنچه که با اطمینان می توان ادعا کرد این است که این کتاب به شدت سرگرم کننده و جذاب است. به همین دلیل چه بسا خوانندگانی نا آشنا یا بی علاقه به علم سیاست را نیز به خود جذب خواهد کرد و از این طریق دایره ی مخاطبان کتب آکادمیک سیاسی را افزایش دهد. از این رو کتاب را می توان یک معرفی آسان و جذاب برای دانش روابط بین الملل دانست و به همه ی آنانی که کنجکاوند تا بدانند این علم از چه چیزهایی و چگونه حرف می زند، توصیه کرد. کتاب البته مشکلات وضعف هایی هم دارد. مهمترین این نقایص این است که تر و تازگی و بامزه بودن ایده ی اصلی به تدریج کمرنگ می شود. این سوژه که از شورش زامبی ها برای تشریح مکاتب گوناگون روابط بین الملل استفاده شود، همچنان جالب است اما به نظر می رسد شاید بهتر بود این ایده در قالب یک مقاله ی بلند مطرح می شد تا یک کتاب. افزون بر این، نویسنده فرض را بر این گذاشته است که زامبی ها موجودات خردمندی هستند که برای اقداماتشان دلیل دارند. این در حالی است که اکثر کتابها و فیلم های ژانر وحشت زامبی ها را چونان ویروس هایی متحرک توصیف می کنند که صرفاً زندگی می کنند تا باز تولید کنند. اینکه چطور باید برای آنها دلیل آورد، با آنها صلح نمود یا حتی به گیاهخواری عادتشان داد مطمئناً جای ابهام دارد! در مجموع به نظر می رسد در این اثر ذاتاً بی ادعا، نویسنده موفق شده است پیوندی بین دانش سیاست و فرهنگ عامه ایجاد کند و این در حقیقت از یک سو باز کردن راهی جدید برای تعامل این علم با مخاطبانی به مراتب وسیعتر و از سوی دیگر ایجاد ظرفیتی نو برای آموزش آکادمیک است. از این رو مطالعه ی کتاب به ویژه برای دانشجوان گرایش های مختلف علم سیاست و به طور کلی علوم اجتماعی سودمند و البته سرگرم کننده خواهد بود.