ملی‌گرائی، سره‌نویسی و شکل‌گیری فرهنگستان زبان فارسی در دوره پهلوی اول

فرهنگستان‌های زبان، محصول رشد و تکامل اندیشه‌های ملی گرایانه و شکل‌گیری دولت نوین در اروپا، طی سده‌های هیجدهم و نوزدهم میلادی و پیدایش و حاکم شدن مقوله «زبان ملی» است. اما در ایران، فرهنگستان زبان فارسی به عنوان فرهنگستان زبان ملی ایران، بیش از آن که حاصل انتخاب و معرفی زبان فارسی به عنوان زبان ملی باشد، در اثر رواج سره‌نویسی افراطی عهد رضاشاه، پدید آمد که همواره یکی از نمودهای جدی ملی‌گرایی باستان‌گرا در حوزه زبان و ادب بوده است. البته پیشینه سره نویسی، به عهد مغولان هند و صفویان و خلق کتاب‌های مجعولی چون دساتیر به قلم زرتشتیان هند، و همچنین، سابقه تشکیل مجلسی برای لغت‌سازی و جلوگیری از بی‌نظمی در املای کلمات، به عصر ناصرالدین شاه قاجار بازمی‌گردد. اما در اواخر دوران قاجار و عهد مشروطه، این رویه به یکی از دغدغه‌های جدی بخش عمده‌ای از منورالفکرهای باستان‌گرا تبدیل شد و میراث آن، به عهد پهلوی اول رسید. در دوران سلطنت رضاشاه و در فضای فرهنگی آن دوره - که ملی‌گرایی بر تمامی اصلاحات و فعالیت‌های اجتماعی و فرهنگی تسلط داشت - توجه به سره‌نویسی و پرهیز از کاربرد واژه‌های بیگانه خصوصا کلمات عربی و ترکی، به شکل جدی‌تر و رسمی‌تری مورد توجه قرار گرفت و نابسامانی‌هایی که در این کار پدید آمد، باعث شد تا زمینه تشکیل یک مجمع علمی و در نهایت، فرهنگستان زبان فارسی، برای گزینش و ابداع واژگان فارسی به شکل صحیح، فراهم شود. در مقاله حاضر، روند این تحولات بر اساس منابع عهد پهلوی اول، مورد بررسی و تحلیل قرار گرفته است.