مقایسه بیولوژیکی، سرولوژیکی و مولکولی پوتی ویروس‌های گیاهان تیره غلات در ایران

تا کنون چندین پوتی ویرید آلوده کننده غلات از ایران گزارش شده‌اند. تنوع وسیع این ویروس‌ها از یک سو و تشابه برخی از آنها از سوی دیگر موجب شد که بازبینی دقیقی جهت تمایز و تشخیص آنها به عمل آید. بدین منظور ویروس موزائیک ایرانی قیاق (Iranian Johnson grass mosaic virus, IJMV) از قیاق شیراز و خوزستان، ویروس موزائیک مرغ (Bermuda grass mosaic virus, BgMV) از مرغ شیراز، ویروس موزائیک نیشکر (Sugarcane mosaic virus, SCMV) از نیشکر استان خوزستان، ویروس موزائیک جنوبی مرغ (Bermuda grass southern mosaic virus, BgSMV) از مرغ جیرفت و صفی آباد خوزستان و جدایه ایرانی ویروس موزائیک کوتولگی ذرت (Maize dwarf mosaic virus, MDMV)از ذرت دشت ناز ساری جمع‌آوری و از نظر خصوصیات سرولوژیک، دامنه میزبانی، ناقل و خصوصیات مولکولی مورد مقایسه و بررسی قرار گرفتند. برای آزمون‌های سرولوژیک از آنتی سرم و ایمونوگلوبولین‌های MDMV-G از آلمان و SCMV، BgMV، BgSMV ، IJMV و MDMV-Ir از ایران استفاده شد. آزمون‌های متداول سرولوژیک مانند نشت دو طرفه در ژل آگاروز (AGD) و الیزا حاکی از این بود که جدایه‌های BgSMV با MDMV-G و MDMV-Ir رابطه سرولوژیک قوی دارند و با آزمون الیزا قابل تفکیک نیستند، ولی در AGD با تشکیل مهمیزک از یکدیگر متمایز می‌شوند. در الکتروفورز پروتئین و آزمون وسترن بلات باند پروتئینی این ویروس‌ها از هم متمایز شدند. به جزBgMV سایر ویروس‌ها با یکدیگر رابطه سرولوژیک دارند. ولی در AGD با تشکیل مهمیزک از یکدیگر متمایز می‌شوند. در مقایسه دامنه میزبانی، کلیه ویروس‌ها (جدایه‌ها) به جز BgMV قادر به آلوده‌سازی ارقام سورگوم و ذرت مورد آزمایش و رشدی بودند. BgSMV وMDMV-Ir  از نظر آلوده‌سازی ارزن مرواریدی از SCMV، BgMV و IJMV  متمایزهستند و IJMV و MDMV-Ir از نظر آلوده‌سازی قیاق (Sorghum halepense) با BgSMV ، SCMV و BgMV تفاوت دارند. آزمون انتقال با شته‌های Rhopalosiphum maidis، R. padi، Schizaphis graminum، Sipha elegans و Hysteroneura sp. انجام گرفت. IJMV و MDMV-Ir از نظر انتقال با این شته‌ها قابل تفکیک نبودند. جدایه‌های BgSMV توسط R. maidis انتقال نیافتند. BgMV تنها با انتقال با شته‌های Hysteroneura sp. و S. elegans از بقیه جدایه‌ها متمایز شد. در مقایسه مولکولی ناحیه میانی ژن پروتئین پوششی این ویروس‌ها با تعدادی از پوتی ویروس‌های غلات در دنیا، جدایه‌های IJMV در یک گروه و در کنار ویروس موزائیک زآ (Zea mosaic virus, ZeMV)، جدایه‌های BgSMV در کنار جدایه‌های MDMV ولی در شاخه‌ای جداگانه، SCMV از ایران در کنار جدایه‌های آمریکا و استرالیا و MDMV از ایران در کنار MDMV از اروپا قرار گرفتند. به طور کلی صرف‌نظر از اعضای جنس Tritimovirus که از گندم و ویروس موزائیک  علف دانه قناری نی مانند (reed canary grass mosaic virus, RCGMV) که ازPhalaris arundinacea گزارش شده است، در ایران از روی گیاهان تیره غلات پنج ویروس Potyviridae تشخیص داده شده است. 1) ویروس‌های IJMV و MDMV که قیاق و ذرت را آلوده می‌کند، 2) ویروس BgSMV  که روی مرغ در مناطق گرمسیری جنوب ایران گسترش دارد و آلودگی طبیعی ذرت به این ویروس نیز مشخص شده است، 3) ویروسSCMV که تاکنون در ایران تنها از نیشکر گزارش شده است و 4) ویروسBgMV  که ویروسی کاملا متمایز است و در ایران تنها روی مرغ شناسایی شده است و در مناطق معتدل و خنک در ایران گسترش وسیعی دارد..