مطالعۀ تطبیقی معاذیر اجرای قرارداد در حقوق انگلیس، امریکا و ایران

لازم‌الوفا بودن عقود از بنیادی‌ترین اصول نظام کامن‌لا و حقوق ایران بوده که در طول زمان با استثناهایی روبه‌رو شده است. این استثناها در کامن‌لا در قالب نظریۀ عام معاذیر قراردادی، و در حقوق ایران با عنوان دو قاعدۀ تعذّر و تعسّر اجرای قرارداد مطرح می‌شود. نظریۀ معاذیر قراردادی در نظام کامن‌لا شامل سه قاعدۀ جداگانه است: «غیرممکن شدن»، «عقیم شدن هدف» و «غیرقابل اجرا شدن». در حقوق انگلیس دو نظریۀ اول پذیرفته شده است، اما نظریۀ سوم مورد قبول نیست، ولی در حقوق امریکا رشد یافته است. در حقوق امامیه و ایران، معاذیر اجرای قرارداد در قالب دو قاعدۀ تعذر وفا به مدلول عقد و نفی عسر و حرج طرح شده‌اند. قاعدۀ تعذر با کمی تفاوت، معادل «غیرممکن شدن» است و قاعدۀ نفی حرج تقریباً مشابه «غیرقابل اجرا شدن» که البته تفاوت‌های مهمی نیز با هم دارند. به اعتقاد برخی حقوق‌دانان تأسیسی مشابه عقیم شدن هدف در حقوق ایران یافت نمی‌شود. اما تحقیق نویسنده نشان می‌دهد که می‌توان رد پای این نظریه را در فقه امامیه یافت که ذیل قاعدۀ تعذر وفا قابل طرح است.