مطالعه تطبیقی نظام‌های طبقه‌بندی علم و طرح‌های رده‌بندی کتابخانه‌ای-کتابشناختی

هدف: مطالعه تطبیقی نظام‌های طبقه‌­بندی علم و طرح­‌های رده‌بندی کتابخانه‌ای-کتابشناختی از منظر سیر زمانی، گرایش‌های موضوعی واضعان، رویکردها و معیارهای تقسیم‌بندی، تعداد سرشاخه­­‌ها و تأثیرپذیری و تأثیرگذاری آن‌هاست. روش: در پژوهش حاضر از دو روش اسنادی و تحلیل محتوا استفاده شد. در بخش تحلیل اسنادی با استفاده از روش نمونه‌گیری هدفمند و با کمک فیش، مجموعه اسناد و مدارک مرتبط با موضوع شناسایی شد. در نهایت 156 نظام رده‌بندی یادداشت شد. در بخش تحلیل محتوا، از دو روش تحلیل محتوای کمی و کیفی استفاده شد. جامعه آماری شامل 156 نظام‌ طبقه‌بندی علم و طرح رده‌بندی کتابخانه‌ای-کتابشناختی است. با توجه به هدف و نوع پژوهش، از روش سرشماری استفاده شد و هر 156 نظام طبقه‌بندی تحلیل شد. یافته‌ها: ماحصل بررسی متون منجر به شناسایی 99 نظام طبقه‌بندی علم و 57 طرح رده‌بندی کتابخانه‌ای-کتابشناختی شد. اوج شکل­‌گیری نظام‌های طبقه‌‌بندی علم در قرون‌ وسطی با فراوانی 45 (46.39 درصد) و طرح‌های رده‌بندی کتابخانه‌ای-کتابشناختی در قرون معاصر با فراوانی 29 (51.78 درصد) است. ازنظر تخصص و حوزه موضوعی، 54 درصد نظام‌های طبقه‌بندی علم توسط فلاسفه و 42 درصد طرح‌های رده‌بندی کتابخانه‌ای-کتابشناختی توسط کتابداران تدوین شدند. از نظر معیارهای نظام‌های طبقه‌بندی، معیار «دین‌محوری» با فراوانی 11 برای نظام‌های طبقه‌بندی علم و معیار «موضوع محوری» با فراوانی 9 برای طرح‌های رده‌بندی کتابخانه‌ای- کتابشناختی در صدر قرار دارند. 14 نفر از واضعان نظام‌های طبقه‌بندی علم برای ارائه طرح خود از فیلسوف ایرانی «فارابی» و سپس 7 نفر از فیلسوف یونانی «ارسطو» تأثیر پذیرفته‌اند، اما در بین طرح‌های رده‌بندی کتابخانه‌ای-کتابشناختی،‌ مؤثرترین فرد «فرانسیس بیکن» با فراوانی 3 است. همچنین اکثر نظام‌های طبقه‌بندی علم یعنی 35.38 درصد (23 مورد) در سرشاخه‌ها تقسیم دوتایی دارند، ولی در بین طرح‌های رده‌بندی کتابخانه‌ای-کتابشناختی تقسیم چهارتایی و ده‌تایی سرشاخه‌ها بیشترین فراوانی (هرکدام 6 مورد با سهم 13.63 درصد) را به خود اختصاص دادند. نتیجه­ گیری: مقایسه این دو نظام طبقه‌بندی با توجه به معیارهای مذکور، چشم‌انداز مناسبی از این نظام‌ها را از آغاز تاکنون فراهم می‌کند. بنابراین، نتایج پژوهش می‌تواند در جهت سیاست‌گذاری علمی کشور در حوزه نظام‌های طبقه‌بندی علم و کتابخانه ای-کتابشناختی راهگشا باشد.