مطالعه اثر منطقه رشد بر اسیدهای چرب روغن چهار رقم زیتون در استان لرستان

سابقه و هدف: زیتون (Olea europaea L.)، از خانواده Oleaceae و درختی همیشه سبز است. روغن زیتون یکی از مشهورترین و با ارزش‌ترین روغن‌های خوراکی می‌باشد که تقاضا و استفاده از آن به‌طور روزافزون افزایش می‌یابد. اثرات سلامتی بخش، ارزش تغذیه‌ای و پایداری اکسیداتیو بالای روغن زیتون به‌علت میزان زیاد اسیدهای چرب تک غیر اشباع به‌خصوص اولئیک اسید و نیز آنتی‌اکسیدان‌های طبیعی از جمله فنل‌ها و توکوفرول‌ها و سطح پایین اسیدهای چرب آزاد، رنگدانه‌ها، هیدروکربن‌ها و ترکیبات اکسیژن‌دار شده و در نتیجه کاهش تشکیل رادیکال‌های آزاد در روغن می‌باشد. تفاوتهای مناطق جغرافیایی بر رشد گیاه تأثیر گذار است و شرایط اقلیمی می‌تواند سنتز مواد شیمیایی یا متابولیت‌های ثانویه در گیاهان را تحت تأثیر خود قرار دهد. هدف از این پژوهش شناسایی اسیدهای چرب میوه چهار رقم زیتون در سه منطقه از استان لرستان با استفاده از گاز کروماتوگرافی (GC) بود. مواد و روش‌ها: این پژوهش بصورت آزمایش فاکتوریل بر پایه طرح کاملاً تصادفی با دو فاکتور شامل فاکتور اول منطقه (در سه سطح شامل مناطق کوهدشت، خرم‌آباد و ویسیان) و فاکتور دوم ارقام مختلف زیتون (‌در چهار سطح شامل ارقام کنسروالیا، سویلانا، مانزانیا و روغنی در چهار تکرار و هر تکرار شامل سه درخت در سال 1392 انجام شد. بطور میانگین برای هر رقم، حدود پنج کیلوگرم میوه رسیده از چهار طرف درخت به‌صورت تصادفی جمع‌آوری و در پاکت‌های جداگانه‌ای قرار داده و بلافاصله جهت سنجش اسیدهای چرب به آزمایشگاه منتقل شدند. تجزیه واریانس، مقایسه میانگین صفات مورد آزمایش با استفاده از آزمون چند دامنه‌ای دانکن در سطح پنج درصد، تجزیه خوشه‌ای با روش وارد و همچنین تجزیه به مولفه‌های اصلی بوسیله نرم افزار آماری Minitab انجام شد. یافته‌ها: در بین ارقام زیتون مورد بررسی در مناطق مختلف، بیشترین ضریب تنوع 88/45 و 63/33 درصد به‌ترتیب برای گادولئیک اسید و آراشیدیک اسید بدست آمد. در بین ارقام در مناطق مختلف، رقم روغنی در منطقه کوهدشت بیشترین درصد روغن در ماده خشک (30/52 درصد) را داشت. مقایسه میانگین ترکیبات مورد ارزیابی در مناطق نشان داد اولئیک اسید (20/77- 72/57 درصد) نسبت به اسیدهای چرب دیگر، به‌ترتیب و در منطقه کوهدشت، ویسیان و خرم‌آباد بالاترین مقادیر را داشت. بالاترین میزان اولئیک اسید (20/77 درصد) در رقم روغنی در منطقه کوهدشت ثبت شد. بررسی ضرایب همبستگی اسیدهای چرب نشان داد که اولئیک اسید بیشترین همبستگی منفی معنی دار با لینولئیک اسید (819/0-)، پالمیتیک اسید (791/0-) و گادولئیک اسید (772/0-) دارد. تجزیه خوشه‌ای اسیدهای چرب در فاصله 16/11 ارقام را در مناطق مختلف به دو گروه متمایز نمود. دیاگرام پراکنش ارقام در مناطق مختلف با استفاده از مؤلفه اول و دوم نشان داد که پراکنش نمونه‌ها بر اساس دو مؤلفه اصلی با تجزیه خوشه‌ای هم‌خوانی داشت، به‌طوری‌که نمونه‌های با نوع و محتوی مشابه اسیدهای چرب در کنار هم قرار گرفتند. نتیجه‌گیری: نتایج نشان داد که کمیت و کیفیت اسیدهای چرب در ارقام زیتون تحت تأثیر فاکتورهای محیطی قرار می‌گیرد و مقادیر اسید چرب برای هر رقم در هر منطقه متفاوت بود. در مجموع، رقم سویلانا در منطقه خرم‌آباد از نظر ترکیبات لینولئیک، پالمیتولئیک و میریستیک اسید، رقم مانزانیا در منطقه ویسیان از نظر ترکیبات آراشیدیک و لینولنیک اسید، رقم کنسروالیا در منطقه کوهدشت از نظر ترکیبات گادوائیک، استئاریک و پالمیتیک اسید و در نهایت، رقم روغنی در منطقه کوهدشت از نظر ترکیب اولئیک اسید بالاترین مقادیر را داشتند. با توجه به اینکه در این مطالعه، رقم روغنی در منطقه کوهدشت بالاترین کمیت روغن و بهترین کیفیت اسید چرب را داشت، می‌توان آن‌را به‌عنوان رقم مطلوب توصیه نمود.