مروری تاریخی بر ابعاد اجتماعی تدوین قوانین آب در ایران

این پژوهش با اشاره کوتاه به نظریه جامعه‌شناسی حقوق ماکس وبر، در نظر دارد تا عوامل فراحقوقی که منجر به تدوین قوانین آب در ایران طی دوره‌های مختلف شده‌اند را بررسی کند. اگرچه عوامل مختلفی از جمله شرایط اقلیمی، جمعیت‌شناختی و اقتصادی در تصویب و تغییر قوانین و مقررات آب می‌توانند دخیل باشند، اما مسئله اصلی مقاله حاضر توجه به عوامل سیاسی و اجتماعی است که منجر به تصویب و تغییر در قوانین آب شده است. بررسی‌ها نشان می‌دهد، مهم‌ترین عامل تحول و تغییر قوانین آب در ایران بحث مالکیت آب بوده است. چنانچه در دوره‌ای طولانی قبل از اصلاحات ارضی آب را جزو مشترکات و قابل بهره‌برداری خصوصی می‌دانستند. اما بعد از اصلاحات ارضی آب در زمره انفال و تحت حفاظت دولت قرار گرفت. اگرچه در دوران بعد از انقلاب اصل مشترکات آب جایگزین انفال شد، اما شرایط سیاسی و اهداف دولت‌های مختلف، توسعه منابع آب را بدون در نظر گرفتن اصل مشترکات و حقوق مالکیت خصوص حقابه‌بران رقم زد. نتایج نشان داده است که در تصویب قوانین آب عوامل بین‌المللی در دوران پیش از انقلاب و عوامل سیاسی و عدالت‌طلبی ضد اکولوژیک در دوران بعد از انقلاب از مهم‌ترین عوامل فراحقوقی بوده است که در تصویب قوانین آب تأثیرگذار بوده است. ازآنجاکه تغییر در قوانین نه مبتنی با میزان و کیفیت منابع آب در دسترس بلکه برآمده از شرایط سیاسی و اجتماعی بوده است، لذا این تغییرات در قوانین منجر به پایداری در منابع آب نشده است.