عوامل رافع مسئولیت مدنی رسانه‌های جمعی در نظام حقوقی ایران

علل رافع مسئولیت، شرایطی است که در آن شرایط، واردکننده زیان، مسئول جبران خسارت نیست. این شرایط در مسئولیت مدنی به دفاع مشروع، حکم قانون یا مقام صالح، غرور، اجبار یا اکراه و اضطرار تقسیم‌بندی شده است. قوه قاهره از حوادثی است که رابطه سببیت را کلاً از بین می‌برد و بنابراین، در بحث علل موجهه یا شرایط معاف‌کننده جای نمی‌گیرد، زیرا در علل موجهه، رابطه سببیت بین فعل زیان‌بار و عامل زیان احراز می‌شود. حال سؤال اساسی آن است که در صورتی که رسانه‌های جمعی مبادرت به ورود خسارت به افراد نمایند و ورود ضرر را به ادله‌ای نظیر اجبار، اضطرار ناشی از قاعده اقدام و ... مستند نمایند، آیا می‌توان از ایشان مطالبه خسارت نمود؟ بنابراین، به دلایل پیش‌گفته، مسئولیتی برای عامل زیان متصور نیست؛ البته باید پذیرفت که شرایط معاف‌کننده در حوزه مسئولیت مدنی رسانه اندکی متفاوت از آن چیزی است که اصولاً در مسئولیت مدنی مطرح می‌شود. مقاله پیش‌رو با روش «تحلیلی ـ توصیفی» در پی پاسخ به این سؤال است که؛ «در نظام حقوقی ایران، چه عواملی می‌تواند رافع مسئولیت مدنی (مسئولیت اجتماعی) رسانه‌های جمعی به حساب آیند؟» که در پاسخ به آن، به علل رافع مسئولیت مدنی رسانه‌ها در قالب هفت عنوان «تکلیف یا اختیار قانونی رسانه»، «دستور مقام قضایی یا مقام مافوق اداری»، «بیان انتقادات و نظرات سازنده»، «اجبار و اکراه»، «اضطرار در شرایط خاص»، «اقدام فرد علیه خود» و «غرور» اشاره و به تشریح هریک از آنها پرداخته شده است.