سمرقند و بخارا دو سلسله‌جنبان مدنیت تاجیکان

بیش از هزار سال است که سمرقند و بخارا قوة مرکزیت‌بخش مدنیت تاجیکان را تشکیل داده‌اند. در طول قرن‌ها، این دو شهر خصوصاً بخارا، مرکز سیاسی، اقتصادی و مدنی تاجیکان بوده است.  نمایان‌ترین فرزندان خلق، نویسندگان، عالمان، طبیبان، هنرمندان و پیشه‌وران زبردست، از هر گوشه و کنار آسیای میانه و اطراف آن در اینجا تجمع می‌کردند و مدنیت تاجیکان را رونق می‌دادند. این است که زبان ادبی فارسی تاجیکی در قرن‌های نهم تا دهم میلادی براساس لهجه‌های فارسی دری این دو ولایت شکل گرفت و چنان ترقی کرد که زبان دولتی، زبان علم و ادب و هنر شد. برای درک عمیق این حقیقت که بخارا و سمرقند در مدت هزار سال برای زبان و ادبیات تاجیکان نقش مخصوصی داشتند، همین را باید درنظر گرفت که بنیادگذار ادبیات کلاسیک تاجیکان، استاد رودکی از سمرقند (از پنجکینت) بود و در بخارا به مرتبة عالی شاعری رسید و شهرت جهانی یافت. اما جدا شدن سمرقند و بخارا از تاجیکان در سال 1924م معنای دهشت‌انگیزی درپی داشت؛ اینکه یک‌باره رشتۀ پیوند تاجیکان از مهم‌ترین پرورشگاه زبده‌داران فکر خود و ذخیرة چندین عصر عقل و ذکاوت خویش کنده شد. به باور نگارندۀ این مقاله، وظیفة هر تاجیک آن است که برای سمرقند و بخارا و اطراف آن‌ها، هرچه زیادتر افزودن منبع‌های معارف و مدنیت و زبان و ادبیات و هنر تاجیک مبارزه برد و خواهان افتتاح مکتب‌های میانه و عالی و هنرستان‌ها و تأسیس سازمان‌های مدنیت و غیره باشد؛ زیرا بخارا و سمرقند مهم‌ترین جزء هستی معنوی و عمده‌ترین منشأ سرچشمه‌های این هستی برای تاجیکان به‌شمار می‌روند.