زمین‌شیمی و زئولیت‌زایی توف‌ها در محدوده معدنی زرین‌دشت (فیروزکوه، پهنه البرز مرکزی)

منطقه زرین‌دشت در استان تهران، در میان شهرستان‏‌های دماوند و فیروزکوه جای دارد. این منطقه با گسترش نزدیک به 10 کیلومتر مربع، بخشی از پهنه ساختاری البرز مرکزی به‌شمار می‌رود. برپایه بررسی‏‌های سنگ‏‌نگاری و زمین‏‌شیمیایی، سنگ‏‌‏‌های آذرآواری منطقه زرین‏‌دشت ترکیب تراکیت، داسیت، ریوداسیت و ریولیت دارند. بررسی‌های میکروسکوپی و تجزیه XRD نشان می‏‌دهند این سنگ‌ها دارای شیشه‏‌ و بلورهای کوارتز، کلینوپتیلولیت، آنالسیم، ناترولیت، هیولاندیت، مونت‏‌موریونیت، کائولینیت، ایلیت و کلریت هستند. بافت توف‏‌ها ویتروفیری است. برپایه داده‏‌های زمین‏‌شیمیایی، سنگ‏‌های یادشده سرشت کالک‏‌آلکالن دارند و از نوع متاآلومین تا پرآلومین است. الگوی تغییرات عنصرهای کمیاب و کمیاب خاکی بهنجارشده به ترکیب کندریت و گوشته اولیه برای نمونه‌های منطقه زرین‌دشت نشان‌دهندة غنی‌شدگی این سنگ‌ها از LREE و LILE نسبت به HREE و HFSE و آنومالی منفی Eu، Ba، Ti، Sr و P است. این پدیده و نیز جایگاه نمونه‌ها در نمودارهای گوناگونِ شناسایی پهنه زمین‌ساختی، نشان‌دهندة پیدایش سنگ‌های زرین‌دشت در پهنه فرورانشِ حاشیه فعال قاره‌ای هستند. کلریت‏‌ها افزون‌بر حضور در زمینه سنگ، کمابیش حفره‌ها را (به‌صورت بادامکی) پر کرده‌‏‌اند؛ اما آنالسیم بیشتر در زمینه سنگ پراکنده بوده و گویا پیامد بازتبلورِ شیشه‏‌های آتشفشانی، مانند شارد‏‌های درون سنگ، هستند. این کانی‏‌های ثانویه پیامد دیاژنز تدفینی– دگرگونی درجه پایین در توف‏‌های زرین‌دشت دانسته می‌شوند که زیر فشار لایه‌های بالایی روی داده است.