رویکرد مشارکت جویانه در نوسازی و بهسازی بافت های فرسوده شهری

امروزه بافت‌های فرسوده شهری از جمله مهمترین معضلاتی هستند که گیربان‌گیر شهرها شده‌اند. این بافت‌ها به طور عمده بخش‌هایی از شهر هستند که از چرخه تکاملی حیات آن جدا گشته و به شکل کانون مشکلات و نارسایی‌ها درآمده‌اند. این درحالیست که این بافت‌ها از ظرفیت‌ها و قابلیت‌های نهان بسیاری برخودارند که اگر به فعلیت برسند می‌توانند در فرایند توسعه شهر به عنوان نیروی محرک استفاده شوند. از این رو توسعه نوسازی و بهسازی بافت‌های فرسوده شهری از اهداف اصلی نوسازی شهرها قرار گرفته است.‌ طی سال‌های متمادی برای برطرف نمودن این معضلات راهکارهای بسیاری پیش روی مسئولین شهری قرار گرفته است. اما این رویکردها عمدت به دلیل نگرش‌های صرفاً کالبدی، گرایش‌های صرفاً طراحانه و در نظر نگرفتن خواست ساکنین این بافت‌ها، عمدتًا با شکست مواجه شدند. با توجه به اینکه نوسازی شهرها در جهت ارتقاء کیفیت زندگی صورت می‌گیرد لازم است کلیه ابعاد کالبدی و غیرکالبدی (اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی) شهر مدنظر قرار گرفته شود و از آنجا که مردم استفاده‌کنندگان و ذینفعان اصلی طرح‌های شهری هستند، توجه به خواست و نیازهای آنها در طرح‌های شهری اهمیت به سزایی دارد و راه را برای تحقق‌پذیری این طرح‌ها نیز هموار می‌سازد. امروزه ارگان‌های دولتی، مقامات تصمیم‌گیرنده و مجریان طرح‌ها، همگی به این موضوع واقف شده‌اند که حضور و مشارکت مردم در امور شهر به ویژه بافت‌های فرسوده و تاریخی، نقش اصلی را در تحقق‌پذیری این طرح‌ها ایفا می‌نمایند. این امر نه تنها در تحقق این پروژه‌ها موثر است، بلکه از طریق درگیر نمودن مردم با محیط زندگی خود، از انواع کمک‌های مردمی (مالی و نیروی انسانی) استفاده نموده و آنان را نسبت به محل سکونت خود حساس می‌نماید. بدین ترتیب مردم خود را در برابر سکونتگاه خود مسئول دانسته و پایداری این طرح‌ها تضمین می‌شود. این مقاله درصدد است با ارائه فرایندی منتخب با رویکردی مشارکتی، گامی در جهت تحقق‌پذیری پروژه‌های نوسازی و بهسازی بافت‌های فرسوده شهری بردارد. در این راستا مقاله حاضر به تبیین اهمیت موضوع مشارکت در امر بهسازی و نوسازی بافت‌های فرسوده پرداخته و سعی در عملیاتی نمودن آن با استفاده از فرایند مشارکتی منتخب، در حوزه دانش طراحی شهری دارد. ساختار اصلی  مقاله از سه بخش تشکیل می‌شود: بخش اول، با عنوان مبانی نظری، دربرگیرنده تعاریف، تاریخچه و معرفی سطوح مشارکت است. بخش دوم، تحت عنوان مشارکت در عمل، ضمن بیان مزایای مشارکت، به معرفی فرایندهای مشارکتی پرداخته و «فرایند همکاری پایدار» را به عنوان فرایند منتخب در حوزه دانش طراحی شهری معرفی نموده است و ابزارهای مشارکتی را در این فرایند بررسی می‌نماید. در نهایت در بخش سوم، نمونه موردی شهر لِه در تبت مورد بررسی قرار گرفته شده است. این مقاله این شهر را به عنوان یکی از نمونه‌های موفق در خصوص اجرای یک فرایند مشارکتی بافت فرسوده معرفی نموده و به تشریح فرایند مشارکتی همکاری پایدار در نوسازی بافت فرسوده این شهر می‌پردازد. با توجه به مطالعات انجام شده، فرایند همکاری پایدار با هدف پایداری زیست محیطی، به صورت یک چرخه طراحی شده است. این فرایند، به عنوان فرایندی مشارکتی که متخصین و مردم، در تمامی مراحل آن حضور دارند، می‌تواند راهگشای طراحان و برنامه‌ریزان شهری در تحقق پروژه‌های‌ نوسازی و بهسازی بافت‌های فرسوده باشد.