رودکی و خیام

در میان سخندانان و اندیشه‌وران ایرانی، خیام یکی از بزرگانی است که وجوه شباهت‌های مضمونی و فکری او را با رودکی می‌توان موضوع سخن قرار داد. عمدۀ مسائل و موضوعاتی که در شعر خیام مطرح است، به‌عنوان اصول اولیۀ دستگاه فلسفی در اندیشه و حکمت خسروانی و فرهنگ آریایی دیده می‌شود. بنیاد و اساس حکمت خسروانی و بن‌مایه‌های فلسفی، شفاف‌تر از همه جا، در شعر رودکی تبلور یافته است؛ همان که در شعر خیام کاملاً به‌صورت فلسفی و مشخص مطرح شده است. در این مقاله، عناصری از این افکار فلسفی که در شعر رودکی و خیام مشترک است، با ذکر شاهدمثال‌هایی از هردو شاعر موردبحث و مقایسه قرار گرفته است. نتیجۀ بحث آن است که رودکی سرسلسلۀ اندیشه‌ورانی از فرهنگ ایرانی است که در قلمروی شعر فارسی با تکیه بر اصالت‌های فرهنگی کهن به جهان و آفرینش می‌نگرد و در پیکار بی‌سرانجام اهریمن و اهورا، همواره اهورایی می‌اندیشد. این سلسله که آغازگر آن رودکی است، در خیام به اوج می‌رسد.