رمزگردانی دوزبانه‌‌‌‌‌های ترکی‌‌‌‌‌آذری فارسی در پرتو مدل زبان ماتریس و نظریة صفر-عبدالحسین حیدری/مهدی سمائی/لطیف عطاری/افسر روحی

رمزگردانی دوزبانه‌‌‌‌‌های ترکی‌‌‌‌‌آذری‑ فارسی در پرتو مدل زبان ماتریس و نظریة صفر عبدالحسین حیدری[1] مهدی سمائی[2] لطیف عطاری[3] افسر روحی[4] تاریخ دریافت: 1/2/91 تاریخ تصویب: 30/1/92 چکیده از آنجایی که مدل زبان ماتریس تبیین بهتری از رمزگردانی درون‌جمله‌ای ارائه کرده است و نظریة صفر بر روابط هسته‑‌ متمم در گزینش ساخت‌های رمزگردانی‌شده تمرکز دارد، تحقیق حاضر در مطالعة رمزگردانی درون‌جمله‌ای ترکی‌‌‌‌‌‌آذری‑‌ فارسی، این دو دیدگاه را مبنای کار خود قرار داده است. داده‌ها با ضبط و یادداشت‌برداری از تعاملات معلمان دوزبانه و دانش‌آموزان (100 نفر دانش‌آموز و 12 نفر معلم) یک مدرسۀ ابتدایی جمع‌آوری شد. تحلیل داده‌ها نشان داد که عناصر یا سازه‌های زبان فارسی به‌طور کامل در چارچوب نحوی‑‌‌ساخت‌واژی زبان ترکی‌‌‌‌‌‌آذری تلفیق می‌شوند زیرا تمامی تکواژهای سیستمی ساخت‌های رمزگردانی‌شده از زبان ترکی‌‌‌‌‌‌آذری انتخاب می‌شوند و آرایش سازه‌ها در این ساخت‌ها از نحو و دستور زبان ترکی‌‌‌‌‌‌آذری پیروی می‌‌‌‌‌کنند، بنابراین درساخت‌های رمزگردانی شده، زبان آذری به‌عنوان زبان ماتریس و زبان فارسی به‌عنوان زبان درونه نقش ایفا می‌کنند. گروه اسمی و گروه حرف ‌اضافۀ زبان فارسی که از لحاظ آرایش سازه‌ای هسته‌آغاز و برعکس آرایش هسته‌پایان گروه‌‌های معادل خود در زبان ترکی‌‌‌‌‌‌آذری هستند به‌صورت جزیرة زبان درونه در چارچوب نحوی‑ساخت‌واژی زبان ترکی‌‌‌‌‌‌آذری قرار می‌گیرند. اما ظاهر شدن گروه کمیت‌نمای فارسی در جملات زبان ترکی‌‌‌‌آذری به‌عنوان جزیرة زبان درونه، پیش‌بینی مدل ماتریس در تشکیل جزایر زبانی را نقض می‌کند زیرا هر دو زبان فارسی و ترکی‌‌‌‌‌‌آذری آرایش سازه‌ای یکسانی در گروه کمیت‌نماها دارند. در ادامه، ساخت‌های گروهی رمزگردانی‌شده بر اساس نظریة صفر مورد مطالعه قرار گرفت و در میان داده‌ها نمونه‌هایی یافت شد که با نظریة صفر مبنی بر نقش تعیین‌کنندگی هسته‌ها در آرایش ساخت‌های رمزگردانی شده، مطابقت نداشت. در نهایت، تحلیل داده‌ها نشان داد که در گزینش یکی از دو نوع آرایش نحوی متفاوت زبان‌های شرکت‌کننده در ساخت‌های رمزگردانی‌شده، علاوه بر عوامل زبانی (بسامد بالای واژه‌ها)، عوامل غیرزبانی (برجستگی مفاهیم در ذهن فرد دوزبانه) نقش اساسی دارند.   واژه‌های کلیدی: رمزگردانی، مدل زبان ماتریس، نظریة صفر، زبان ماتریس، زبان درونه     [1] دانشجوی دکتری زبان‌‌‌‌شناسی همگانی، گروه زبان‌‌‌‌شناسی و زبان‌‌‌‌‌های خارجی، دانشگاه پیام‌نور؛  [email protected] [2] استادیار، پژوهشگاه علوم و فن‌‌‌‌‌آوری اطلاعات ایران؛ [email protected] [3] استادیار گروه زبان‌‌‌‌شناسی و زبان‌‌‌‌‌های خارجی، دانشگاه پیام‌نور؛ Latif [email protected] [4] استادیار گروه زبان‌‌‌‌شناسی و زبان‌‌‌‌‌های خارجی، دانشگاه پیام‌نور؛ [email protected]