رمزپردازی نگاره معراج پیامبر(ص) در فالنامه تهماسبی به روش آیکونولوژی اروین پانوفسکی

نگاره معراج در «فالنامه تهماسبی» در عهد صفوی و با بیانی نمادین، به روایت‌ تصویریِ شیعی از این واقعه می‌پردازد. این نگاره، با ارائه تصویری متفاوت از معراج، برای اولین بار از آیکون ترکیبی «شیر و خورشید» برای نمایش پیامبر(ص) و امام علی(ع) بهره برده است. «آیکونولوژی» با اتخاذ رویکردی نظام‌مند، منطقی و چندوجهی، معانی نهفته در آثار هنری را تفسیر می‌‌کند. این پژوهش با همین رویکرد به تحلیل سه‌مرحله‌ای جلوه‌های بصری نگاره معراج می‌پردازد. دو مرحله‌یِ نخست به توصیف و تحلیل «آیکونوگرافیک» نگاره می‌پردازد و مرحله‌یِ سوم به تفسیر آیکونولوژی و شناسایی ارزش‌های نمادینِ مستتر در آن اختصاص دارد. در بررسیِ نگاره‌یِ معراجِ فالنامه، این پرسش‌ها مطرح می‌شود: در بررسی آیکونولوژی، چه مواردی را به عنوان معنای پنهان و ارزش‌های نمادین آن می‌توان مشاهده نمود و آیا با آیکونوگرافی نگاره، می‌توان به شرایط خلق اثر و جهان‌بینی رایج دوره صفوی دست یافت؟ هدف پژوهش حاضر، بررسی آیکونولوژیِ عناصر بصری در این نگاره است. فرضیه‌یِ اصلیِ پژوهش، تاثیرگذاری شرایط دوران صفوی بر بیان نمادین در نگاره‌هاست. شیوه‌یِ تحقیق، توصیفی-تحلیلی است و اطلاعات به‌صورت کتابخانه‌ای و اسنادی گردآوری شده است. بررسی‌ها حاکی از این است که در شناختِ لایه هایِ معناییِ پنهان در نگاره، استفاده از راهکارِ آیکونوگرافی بسیار مؤثر است. مطالعه‌ی آیکونولوژی نشان می‌دهد که آیکونِ ترکیبی «شیر و خورشید» در گذر زمان تداوم یافته و با تغییر ارزش‌های نمادین، در جایگاهی جدید به کار گرفته شده‌است.