رمان مسلمانان دارالراحت و ویژگی‎های ترجمۀ فارسی آن

در اواخر نیمة دوم سدة نوزدهم میلادی، در میان مسلمانانِ تحت سلطة‌ امپراتوری روسیه، جنبشی اجتماعی و فرهنگی‎ درحال شکل‌گیری بود که به تأسی از شیوة ابداعی بنیان‎گذار آن،‌ اسماعیل‎بیک گسپرینسکی (1851-1914م)، برای آموزش نوین در مکاتب ابتدایی مسلمانان، موسوم به «اصول صوتیه» یا «اصول جدید»، به «جدیدیه» مشهور شد. این جنبش پس از شکست سنگین ارتش روسیة تزاری از ارتش ژاپن و وقوع انقلاب اول روسیه در سال 1905م، به‌منظور ایجاد ارتباط گسترده با تودة مردم، برای تبلیغ افکار خود، هم‌زمان با روی آوردن به چاپ و انتشار روزنامه و مجله و ساده کردن زبان آن‏ها، به خلق آثار ادبی فاخر در حوزة شعر و ادبیات داستانی جدید نیز دست زد و از این طریق، به نوسازی ادبیات خود، هم از نظر صورت و هم از نظر محتوا، اقدام کرد. در این مقاله، ویژگی‎های رمان مسلمانان دارالراحت، ترجمۀ رمان تاتاری دارالراحت مسلمانلری (1906م)، مهم‏ترین و معروف‏ترین اثر ادبی آرمان‏شهری اسماعیل‎بیک گسپرینسکی (1851-1914م) که عبدالرئوف فطرت بخارایی (1886-1938م)، از سران جنبش جدیدیه و بنیان‎گذار نثر نوین فارسی تاجیکی در بخارا، آن را در 1915م به فارسی ترجمه کرده است، بررسی شد. نتایج تحقیق نشان داد که مترجم ضمن وفاداری به متن تاتاری رمان از نظر محتوا، تمام تلاش خود را برای بنیان‎گذاری زبان نوآیین فارسیِ برگرفته از زبان قابل‎فهم گفتاری عموم مردم بخارا در اوایل قرن بیستم، به‎کار برده و با افزایش یا کاهش حجم ترجمه، تغییر ساختار نحوی متن اصلی، تغییر شکل گفت‌وگوها و نقل‎قول‎ها، از نمایشِ گونۀ ادبی زبانِ گفتاریِ بخاراییان و درنتیجه، شکل‎دهی به زبانی نوآیین، سربلند بیرون آمده است.