رأی‌ دیوان‌ دادگستری‌ بین‌المللی‌ در قضیه سکّوهای‌ نفتی‌: دیپلماسی‌ قضائی‌ در دادرسی‌ بین‌المللی

در 6 نوامبر 2003 بعد از یازده‌ سال‌ از تاریخ‌ اقامه‌ دعوی‌، سرانجام‌ رأی‌ نهایی‌ دیوان‌ دادگستری‌ بین‌المللی‌ در قضیه‌ سکوهای‌ نفتی‌ میان‌ ایران‌ و ایالات‌ متحد امریکا صادر شد. دیوان‌ در رأی‌ خود حملات‌ امریکا به‌ سکوهای‌ نفتی‌ ایران‌ در 19 اکتبر 1987 و 18 آوریل‌ 1988 را مخلّ آزادی‌ تجارت‌ میان‌ سرزمین‌های‌ دو دولت‌ ندانسته‌ و در نتیجه‌ آن‌ را ناقض‌ بند 1 ماده‌ 10 عهدنامه‌ مودت‌ میان‌ ایران‌ و ایالات‌ متحد نشناخت‌. بدین‌ لحاظ‌، دیوان‌ دعوی‌ غرامت‌ از جانب‌ ایران‌ را نپذیرفت‌. با این‌ حال‌ دیوان‌ حملات‌ ایالات‌ متحد به‌ سکوهای‌ نفتی‌ ایران‌ را از نقطه‌ نظر بند 1 «د» ماده‌ 20 عهدنامه‌ مودت‌ و در پرتو قواعد حقوق بین‌الملل‌ راجع‌ به‌ استفاده‌ از زور اقدامی‌ موجه‌ برای‌ حفاظت‌ از منافع‌ امنیتی‌ اساسی‌ امریکا نشناخت‌ و در نتیجه‌ تلویحاً آن‌ را به‌ منزله‌ استفاده‌ غیرقانونی‌ از زور دانست‌، هر چند که‌ بنا به‌ توضیح‌ بالا دعوی‌ غرامت‌ ایران‌ را نیز وارد ندانست‌. دیوان‌ همچنین‌ دعوی‌ متقابل‌ امریکا را در مورد حملات‌ ایران‌ به‌ کشتی‌های‌ امریکایی‌ در خلیج‌ فارس‌ در واپسین‌ روزهای‌ جنگ‌ ایران‌ و عراق و اخلال‌ در آزادی‌ تجارت‌ بین‌ سرزمین‌ دو کشور را از نقطه‌ نظر بند 1 ماده‌ 10 عهدنامه‌ مودت‌ وارد ندانست‌ و ایالات‌ متحد را مستحق‌ دریافت‌ غرامت‌ نشناخت‌. هرچند رأی‌ نهایی‌ دیوان‌ انتظارات‌ رسمی‌ حقوقی‌ هیچ‌یک‌ از طرف‌های‌ پرونده‌ را برآورده‌ نساخت‌، اما دیپلماسی‌ قضائی‌ دیوان‌ در چارچوب‌ کلیت‌ نظام‌ بین‌المللی‌ معنا می‌یابد و در پرتو ضرورت‌ تأکید بر قواعد حقوق بین‌الملل‌ و نقش‌ آن‌ها در تحکیم‌ صلح‌ و امنیت‌ جهانی‌ قابل‌ درک‌ می‌باشد. به‌ علاوه‌، رأی‌ دیوان‌ حاوی‌ بدعت‌هایی‌ در دادرسی‌ بین‌المللی‌ و موجب‌ طرح‌ سؤال‌هایی‌ در این‌ ارتباط‌ است‌. خصوصاً اعتبار و اثر حقوقی‌ رأی‌ دیوان‌ در مورد عدم‌ انطباق حملات‌ ایالات‌ متحد با معاذیر بند 1 «د» ماده‌ 20 عهدنامه‌ مودت‌ شایسته‌ مطالعه‌ بیشتر و جداگانه‌ است‌.