دلالت‌های مازاد بر ریزه‌خوانی

نویسنده همواره می­کوشد تا نشانی خوانندۀ آرمانی خود را، یا با ترسیم هرچه روشن­تر مسیر دلالت­جویی در متن، و یا به بیانی استعاری با خوانندۀ عادی در میان بگذارد. از سوی دیگر، خوانندۀ عادی نیز به پشتوانۀ بعضی قواعد نانوشتۀ دلالت­گری و دلالت­جویی است که راهی به جایگاه خوانندۀ آرمانی می­جوید. آنچه در این راه دستگیر خواننده می­شود، در این­جا دلالت مازاد (بر معنای صریح) خوانده و آن را ارزش افزوده­ای دانسته­ایم که هر کدام از تک­گزاره­های روایی، با همۀ بار فلسفی یا معنای بالقوه­ای که در جای خود دارد، عملاً در رابطه با دیگر مختصات متن به بار می­آورد. خوانش این دلالت­های ضمنی را اگر نمونه­برداری و غربال­گری مکانیکیِ متن در دستگاه­های سخن­سنجی تأمین می­کرد، دیگر به بررسی نقادانۀ نقش خواننده و شناخت­نگری در روند خوانش نیازی نمی­افتاد. باری، هدف از مقالۀ حاضر شناخت ارزش افزوده بر معنای ساکن در مبادی خوانش بوده است. پس به­قصد معرفت­شناسی دربارۀ خوانندۀ آرمانی، شواهدی از داستان­های نوین فارسی را در چارچوب هرمنوتیک ادبی بررسیده و پاره­ای معلومات لازم برای دلالت‌جویی در متون روایی را تحت چهار رویّه (ارزش­گذاری اخلاقی، مرجع­گزینی کارگزار، راستی­آزمایی رویداد، تسبیب پی­رفت) از یکدیگر بازشناخته­ایم. در نتیجه می­توان دریافت خواننده از دلالت­های فرامتنی را عمدتاً ناشی از کاربست همین چهار رویه دانست.