جنبش کساحین و اهل الکلاء بررسی جنبش اجتماعی بردگان، زنگیان وموالی بصره در عهدخلافت عبدالمک بن‌مروان

جنبش کساحین و اهل الکلاء[1] بررسی جنبش اجتماعی بردگان، زنگیان وموالی بصره در عهدخلافت عبدالمک بن‌مروان روح اللّه بهرامی* چکیده تاریخ اقلیت‌های قومی و اجتماعیِ تابع خلافت اسلامی، از مباحثی است که تاریخ‌نگاران مسلمان بدان کم‌تر پرداخته‌اند. این بخش از زندگی و خواسته‌های اجتماعی با توجه به رویکرد عربان به تاریخ‌نگاری اخباری، سیاسی و قبیله‌ای در تاریخ اسلام به‌ویژه در عهد امویان، در منابع تاریخ‌نگاری سده‌های نخستین بازتاب چندانی نداشته و این کمبود به دشوار شدن کار مورخان و علاقه‌مندان پژوهش‌های تاریخی ـ اجتماعی درباره بررسی و چگونگی پیدایی چنین جنبش‌هایی، انجامیده است. جنبش «کساحین»، «اهل الکلاء» و بردگان، زنگیان و موالی جنوب عراق در عهد خلافت عبدالملک بن‌مروان، از این دست جنبش‌های اجتماعی به شمار می‌رود که در ماجرای روی‌دادها و جنگ‌های داخلی مسلمانان در آنزمان فراموش شده و در تاریخ‌نگاری اسلامی بازتاب فراوانی نداشته است. این مقاله ضمن بررسی اوضاع سیاسی ـ اجتماعی دوره یاد شده برآنست تا جنبشی راکه اقلیت‌های اجتماعی بردگان، جمعیت زنگیان و سیاه‌پوستانِ کرانه‌های رودخانه‌های بصره و برخی از موالی عراق به راه انداختند بشناساند. بررسی گستره جغرافیای سیاسی، همچنین چگونگی ظهور و زمینه‌های، اجتماعی، اقتصادی و نحوه ی سرکوب این حرکت بوسیته حجاج بن یوسف ثقفی و ماهیت اجتماعی، چیستی و پی‌آمدهای این جنبش نیز در این جستار پاسخ می‌یابد.   [1]. تاریخ دریافت: 2/12/91 تاریخ پذیرش: 15/8/92. * استادیار دانشگاه رازی، گروه تاریخ، کرمانشاه، ایران. [email protected]