توارث و ترکیب‌پذیری مقاومت به زنگ زرد در تعدادی از ارقام تجاری و لاین‌های پیشرفته گندم نان

زنگ زرد گندم با عامل Puccinia striifomis Westend f. sp. tritici یکی از مهم‌ترین بیماری‌های قارچی گندم از نظر اقتصادی در ایران و بسیاری از کشورهای جهان است. به منظور تعیین قابلیت ترکیب‌پذیری، عمل ژن و برآورد سایر پارامتر‌های ژنتیکی شش رقم و لاین پیشرفته گندم نان (پیشتاز، بهار، مغان3، MV17، SERI/KAUZ و KAUZ//KAUZ/PVZ) به همراه رقم حساس بولانی، در قالب یک طرح دای آلل 7 × 7 به صورت یک طرفه تلاقی داده شدند. ارزیابی F1 و والدین در قالب طرح بلوک‌های کامل تصادقی در سه تکرار در گلخانه‌های بخش تحقیقات غلات موسسه تحقیقات اصلاح و تهیه نهال و بذر کرج انجام شد. روش مایه‌زنی اسپور زنگ به صورت گرده‌پاشی با پودر تالک با نژاد 134E134A+ انجام شد. چهار جزء مقاومت شامل دوره کمون، تیپ آلودگی، تراکم و اندازه جوش اندازه‌گیری شدند. تجزیه واریانس ترکیب‌پذیری با روش گریفینگ نشان داد که ترکیب‌پذیری عمومی (GCA) و خصوصی (SCA) برای چهار صفت مورد بررسی در سطح احتمال 1% معنی‌دار بود که بیانگر نقش توام اثر‌های افزایشی و غیر افزایشی در کنترل ژنتیکی این صفات بود. رقم MV17 با قابلیت ترکیب‌پذیری عمومی بالا برای هر چهار صفت به عنوان والدی مطلوب جهت استفاده در تلاقی‌ها به منظور افزایش مقاومت به زنگ زرد شناسایی شد. بیشترین مقدار GCA بعد از MV17 در جهت ایجاد حساسیت مربوط به رقم بولانی بود. تلاقی‌های MV17 به ترتیب با ارقام بولانی، پیشتاز و لاین KAUZ//KAUZ/PVZ دارای بیشترین SCA (منفی) برای صفات تیپ آلودگی، تعداد جوش و اندازه جوش و بیشترین مقدار مثبت برای صفت دوره کمون در جهت افزایش مقاومت بود که بیانگر نقش اثر غیر افزایشی ژن‌ها (غالبیت و اپیستازی) در این تلاقی بود .تجزیه گرافیکی Vr و Wr از نظر موقعیت قرار گرفتن والدین نسبت به مبداً مختصات، نشان داد کنترل این اجزاء مقاومت در برخی از ارقام به صورت مغلوب و در تعدادی دیگر از نوع غالب بود. وراثت‌پذیری عمومی و خصوصی در کلیه صفات تقریبا بالا بود، بنا براین انتخاب بر اساس این صفات در جهت افزایش مقاومت برای این نژاد مفید خواهد بود.