تدوین معیارهای کاربردی سنجش کیفیت محیط‌زیست شهری در محله‌های مرکزی کلان‌شهر همدان (نمونۀ مطالعاتی: محلۀ آقاجانی‌بیگ)

برنامه‌ریزی محیطی با هدف پایداری و ایجاد زمینه‌های لازم برای کاهش آلودگی‌های محیط‌زیست شهری انجام می‌شود. این نوع برنامه‌ریزی ازنظر موضوعی و موضعی، ابزاری برای رویارویی با آلودگی‌های محیط‌زیست شهرها و محله‌های شهری است. شکل کلی شهر همدان، شعاعی است و این امر، سبب ازدیاد تردد وسایل نقلیه به حلقۀ اول شهر شده است. نتیجۀ تراکم و تعدد رفت‌و‌آمد، بروز مشکلات زیست‌محیطی بسیاری در محله‌های واقع در محدودۀ حلقۀ اول شهر از‌جمله محلۀ آقاجانی بیگ است. پژوهش حاضر ازنظر هدف، کاربردی، ازنظر روش، توصیفی - تحلیلی و هدف آن، برنامه‌ریزی محیطی برای پایداری محیط‌زیست محلۀ آقاجانی ‌بیگ است. پس از شناسایی و تدوین ابعاد، شاخص‌ها و متغیرهای پژوهش به روش کتابخانه‌ای، اطلاعات هریک از شاخص‌ها با مطالعه‌های میدانی (مشاهده) و اندازه‌گیری معیارهای زیست‌محیطی مؤثر بر پایداری (به‌کارگیری داده‌های ایستگاه ثبت شاخص آلاینده‌های هوای شهری، اندازه‌گیری صوت با دستگاه صداسنج Casellacel، نمونه‌برداری شاخص کیفیت رواناب شهری) جمع‌آوری شدند. برای جمع‌آوری اطلاعات، ابتدا با استفاده از شاخص‌های کیفیت محیطی در مقیاس محله که از مبانی نظری برگرفته شده بودند، مهم‌ترین شاخص‌های تأثیرگذار بر پایداری محیط‌زیست محلۀ آقاجانی بیگ شناسایی و اولویت‌بندی شدند. شاخص‌های محیطی بررسی‌شده در دو دستۀ کاربری زمین و کیفیت محیطی دسته‌بندی شدند که شامل آلودگی هوا، آلودگی صوت، آلودگی رواناب‌های سطحی، برخورداری از فضای سبز، تنوع کاربری زمین، تراکم و دسترسی به خدمات عمومی محلی بودند. ارزش هر شاخص در دامنه‌ای بین یک تا پنج مشخص شد که نشان‌دهندۀ سطوح مختلف پایداری هستند. نتایج پژوهش حاضر نشان می‌دهند محدودۀ مطالعه‌شده در وضعیت پایداری متوسط با ارزش 3 قرار دارد. علت کسب این ارزش، تأثیر شاخص‌های مرتبط با کاربری زمین بر شاخص‌های کیفیت محیط است؛ به‌گونه‌ای‌که سطح پایداری شاخص‌های کیفیت محیطی محدودۀ مطالعه‌شده در وضعیت متوسط پایین (پایدار نیست اما نه به شدت سطح پایین) است و محدوده در وضعیت مطلوبی ازنظر سطح پایداری شاخص‌های کیفیت محیطی قرار ندارد.