تحلیل کیفیت خاک بوم‌سازگان حوزه آبخیز شازند

افزایش دانش و ارزیابی کیفیت خاک در بوم‌سازگان‌های مختلف از نظر مدیریت پایدار استفاده از زمین و کاهش تخریب در آن‌ها حائز اهمیت است. لذا پژوهش حاضر با هدف تحلیل کیفیت خاک بوم‌سازگان تحت تأثیر کاربری‌های مختلف اراضی (کشاورزی آبی، دیم، باغ و مرتع)، بافت و توپوگرافی در حوزه آبخیز شازند با مساحت 1740 کیلومترمربع انجام شد. در این راستا 140 نمونه از عمق صفر تا30 سانتی‌متری خاک از واحدهای همگن با مساحت بیش از یک کیلومترمربع برداشت شد. سپس هدایت الکتریکی، pH، جرم مخصوص ظاهری، سنگریزه، شن، سیلت، رس، کربنات کلسیم معادل، نیتروژن و ماده آلی خاک اندازه‌گیری و تأثیرپذیری آن‌ها از کاربری‌های اراضی، بافت، شیب و ارتفاع با استفاده از تحلیل واریانس چند متغیره (MANOVA) مورد بررسی و تحلیل قرار گرفت. نتایج حاصل از MANOVA نشان‌دهنده عدم اختلاف معنی‌دار (05/0 <P) ویژگی‌های مختلف خاک تحت تأثیر کاربری‌های مختلف اراضی بود. در ادامه با استفاده از آزمون تحلیل عاملی (PCA)، حداقل ویژگی‌های مؤثر بر کیفیت خاک با روش حداقل تعداد داده (MDS) تعیین شد. در نهایت با استفاده از آزمون تحلیل تشخیص (DA)، مقادیر شاخص کیفیت خاک محاسبه شد. نتایج حاصل از تحلیل عاملی و تحلیل تشخیص نشان‌دهنده تأثیرپذیری بیش‌تر ویژگی‌های هدایت الکتریکی و ماده آلی از شیب و کربنات کلسیم معادل و pH از عامل ارتفاع بود. نتایج مقایسه میانگین مقادیر شاخص کیفیت خاک با استفاده از آزمون حداقل اختلاف معنی‌دار (LSD) به‌طور کلی بیان‌گر کیفیت ضعیف خاک در شیب‌های کم‌تر از 15 درصد و ارتفاع‌های بالای 2000 متر بود. نتایج این پژوهش می‌تواند در انتخاب شیوه مناسب مدیریتی و مهار تخریب زمین و دست‌یابی به اهداف توسعه پایدار در بوم‌سازگان مختلف حوزه آبخیز شازند مورد استفاده قرار گیرد.