تحلیل محتوای کیفی سیاست‌های فضایی توسعة روستایی کشور پس از انقلاب اسلامی

نگرش یکپارچه به عناصر کلیدی سیاست‌گذاری فضایی روستایی شامل مکان‌ها، مردم و فعالیت‌ها در تدوین قوانین، برنامه‌ها و سیاست‌ها موجب توسعة پایدار روستایی می‌شود. نبود نگرش یکپارچه و بخشی‌نگری در فرایند تدوین برنامه‌های توسعة روستایی در ایران موجب شده است توسعة پایدار این مناطق با چالشی جدی مواجه شود. هدف مقالة حاضر، تحلیل محتوای کیفی سیاست‌های فضایی توسعة روستایی کشور است. مقالة حاضر به لحاظ ماهیت از نوع پژوهش‌های بنیادی و به لحاظ هدف از نوع پژوهش‌های توسعه‌ای است. روش تحلیل داده‌ها مبتنی بر تحلیل محتوای کیفی جهت‌دار است. مقوله‌های سیاست‌گذاری فضایی شامل سیاست‌های مکان‌محور، توسعة پایدار کالبدی و نهادینه‌شدن سیاست‌های توسعة پایدار است. این مقوله‌ها شامل 11 شاخص یا زیرمقوله می‌شوند که چهارچوب مفهومی پژوهش را تشکیل می‌دهند. برای تحلیل محتوای کیفی سیاست‌های فضایی براساس شاخص‌های 11گانة پژوهش، پس از استخراج واحد معنا، فشردگی جملات و رمزگذاری، تعداد 143 رمز به دست آمد. این رمزها در طبقات مختلف (مقوله‌ها و شاخص‌ها) با توجه به ارتباط مفهومی و موضوعی قرار گرفتند. نتایج نشان داد از 143 رمز استخراج‌شده، شاخص ماهیت برنامه‌ریزی، بودجه‌ریزی و تدوین استراتژی ملی توسعة پایدار با 21 رمز (68/14درصد) در رتبة نخست، سه شاخص ابعاد اقتصادی، ابعاد زیربنایی ـ کالبدی و هماهنگی بخش‌ها و سطوح مختلف (ملی و محلی) به‌طور مشترک با 18 رمز (58/12درصد) در ردة دوم و شاخص حمایت از مناطق عقب‌مانده با 15 رمز (48/10درصد) در ردة سوم قرار دارند؛ بنابراین جهت‌گیری تدوین سیاست‌های فضایی توسعة مناطق روستایی به ‌سوی عوامل برنامه و بودجه‌ریزی، ابعاد زیربنایی ـ کالبدی، اقتصادی و حمایت از مناطق عقب‌مانده است؛ درحالی‌که سهم عوامل اجتماعی، زیست‌محیطی و مشارکت سازمان‌های غیردولتی و بخش خصوصی در تدوین این سیاست‌ها اندک است. نوآوری پژوهش، تحلیل جامع اسناد سیاست‌گذاری شامل برنامه‌های توسعة پنج‌ساله، سیاست‌های کلی این برنامه‌ها، قوانین و سیاست‌های کلی نظام (تعداد 33 سند مرتبط) با استفاده از شاخص‌های سیاست‌گذاری فضایی است.