تحلیل اثربخشی طرح‌های مرتعداری بر تولید مرتع و معیشت بهره‌برداران (مطالعه موردی: مراتع حوزه آبخیز سجادرود - استان مازندران)

ارزیابی اثربخشی طرح‌های مرتعداری واگذار شده مراتع با گذشت بیش از یک دهه از اجرای آن ضرورتی اجتناب‌ناپذیر است. ارزیابی طرحهای مرتعداری می تواند موجب مشخص شدن نقاط قوت و ضعف طرح‌ها و بهبود کیفیت آنها در برنامه‌های آتی ‌گردد. تحقیق حاضر در سال 1395به منظور ارزیابی طرح‌های مرتعداری در مراتع ییلاقی بابل انجام شد. به این منظور تحقیق در دو بخش مطالعه کیفی (پرسشنامه‌ای) و کمی (میدانی) در 6 سامان عرفی دارای طرح و فاقد طرح مرتعداری انجام شد. بخش پرسشنامه‌ای به منظور بررسی عملکرد طرح‌های مرتعداری از دیدگاه بهره‌برداران و همچنین اطلاعات مورد نیاز جهت تحلیل مالی فعالیت دامداری سنتی در سامان های عرفی انجام شد. در بخش کمّی به مقایسه میانگین تولید علوفه و درصد پوشش تاجی در سامان های عرفی پرداخته شد. نتایج نشان داد، طرح‌های مرتعداری باعث افزایش 9/10 درصد پوشش تاجی و 1/26 درصد تولید علوفه قابل دسترس شده است ولی اختلاف تولید علوفه در سامان‌های دارای طرح و فاقد طرح معنی‌دار نشد. نسبت درآمد به هزینه (B/C) در مراتع فاقد طرح برابر با 39/1 و دارای طرح 44/1 بدست آمد. اما اختلاف این مقادیر در سامان‌های دارای طرح و فاقد طرح از نظر آماری تفاوت معنی‌داری نشان نداد. میانگین سود به ازای هر رأس دام برای هر دامدار در مراتع دارای طرح و فاقد طرح به ترتیب 29470 و 22130 ریال محاسبه شد. از دیدگاه بهره‌برداران طرح‌های مرتعداری با میانگین رتبه‌ای (23/3) در بهبود شرایط مالی مؤثر بوده است. اما کم بودن آگاهی بهره‌برداران نسبت به اهداف طرح، مشاعی بودن طرح‌های مرتعداری، عدم نظارت بعد از اجرای طرح‌ها، ضعف دانش مرتعداران در زمینه فنی، مهارتی و مدیریتی، موجب گردیده اجرای طرح‌های مرتعداری موفقیت زیادی از نظر تقویت بنیه مالی دامداران به همراه نداشته باشد. بنابراین طرح‌ها زمانی می‌توانند دارای اثربخشی مطلوب باشند که ضمن نظارت بر اجرای طرح‌ها، براساس شرح خدمات طرح‌های مرتعداری تلفیقی (چند منظوره)، سایر استعدادها و پتانسیل‌هایی مرتع شناسائی و مورد بهره‌برداری قرار گیرد.