تحلیلی بر ماهیت فضای عمومی در پروژه‌های بزرگ مقیاس گردشگری شهری بر اساس نظریه «تولید اجتماعی فضا» (مطالعه موردی: شهر تهران)

یکی از چالش‌های حاکم بر فضاهای عمومی معاصر که پیامدهای آن در سال‌های اخیر، گردشگری شهری را تحت تأثیر قرار داده است، خصوصی‌سازی فضای عمومی است که از بارزترین نمودهای آن، می‌توان به ظهور و توسعه پروژه‌های بزرگ مقیاس گردشگری شهری اشاره کرد. در این مقاله با هدف شناخت ویژگی‌های این نوع فضای عمومی و نحوه تولید آن، به مطالعه دو پروژه بزرگ مقیاس باغ کتاب تهران و بوستان ولایت پرداخته شد. در این راستا، نظریه تولید اجتماعی فضا به عنوان مدل نظری پشتیبان پژوهش، مورد آزمون تجربی قرار گرفت. گردآوری داده‌ها براساس روش اسنادی، مشاهده، گفتگو و پرسشگری انجام گردید. نمونه آماری تحقیق شامل اسناد، گزارش‌ها، سخنرانی‌ها و متون موجود در خصوص دو پروژه مذکور و همچنین 100 نفر از کاربران فضای عمومی هر سایت بودند. برای تجزیه و تحلیل از روش‌های آماری و روش تحلیل محتوای کیفی بر مینای نظریه داده‌بنیاد استفاده شد. نتایج نشان دادند که بازنمایی فضای عمومی در محیط فکری سازندگان پروژه باغ کتاب مبتنی بر سه گفتمان «فضای یاددهنده»، «ماندگاری پروژه»، «مقیاس انسانی طراحی و معماری» و در پروژه بوستان ولایت شامل «توسعه جنوب شهر»، «کنترل فضای عمومی»، «تفریحی‌سازی فضای عمومی» و «توجه به ایدئولوژی اسلامی در طراحی فضای عمومی» می‌باشد. این گفتمان‌ها هر کدام به نحوی، منجر به شکل‌گیری، هدایت و کنترل کنش‌های فضایی در این دو پروژه شده‌اند. این کنش‌های فضایی به دلیل داشتن برخی ویژگی‌های منفی، موجب نارضایتی کاربران از تجربه حضور در این فضاها شده و نهایتا به طرد کاربران و عدم استفاده دائمی و مستمر آن‌ها از فضای عمومی منجر شده‌اند.