تئوری شهر هوشمند و ارزیابی مؤلفه‌های زیرساختی آن در مدیریت شهری مورد شناسی: شهرداری تبریز

آنچه یک شهر را به‌سمتِ هوشمندی پیش‌می‌برد، صرفاً استفاده از ابزار الکترونیک و سیستم ارتباطاتی آن شهر نیست؛ بلکه نحوۀ برنامه‌ریزی و استفاده از این ابزار درجهتِ ارتقای سطح کیفی زندگی شهروندان یک شهر است. هدف شهر هوشمند افزایش کیفیت زندگی شهری با رویکرد توسعۀ پایدار است. ایدۀ ایجاد شهرهای هوشمند که بحث جدیدی در برنامه‌ریزی شهری است، در دو دهۀ اخیر مطرح‌شده و مؤلفه‌های آن به‌طورِ‌کامل مورد تعریف و شناسایی قرار نگرفته ‌است. هدف و نوآوری تحقیق حاضر، طرح تئوریک شهر هوشمند و شناسایی مؤلفه‌های زیرساختی آن است. در این پژوهش رویکرد کار بنیادی بوده و با استفاده از روش توصیفی- تحلیلی، شناسایی مؤلفه‌های زیرساختی شهر هوشمند در مدیریت شهری شهرداری تبریز به‌عنوانِ هدف تعریف شده است. در مرحلۀ اول به‌منظورِ تبیین موضوع و شناخت مؤلفه‌ها بر‌اساس ادبیات و پیشینۀ تحقیق، 17 مؤلفه مورد شناسایی قرار گرفت. سپس درجهتِ اولویت‌بندی و دسته‌بندی اهمیت مؤلفه‌های مذکور با پرسش از متخصصان فنّاوری اطلاعات و هوشمندسازی شهرداری تبریز به تعداد 10 خبره بر‌اساس مدل تحلیل سلسله‌مراتبی (AHP)، مؤلفه‌های اصلی استخراج شد. نتایج بر اهمیت 3 دسته از عوامل ترکیبی در ایجاد شهر هوشمند تأکید دارد که عبارت‌اند از: مدیریت و سیاست (عوامل نهادی)، منابع انسانی و سرمایۀ اجتماعی (عوامل انسانی) و فنّاوری اطلاعات و ارتباطات (عوامل فنّاوری). در مرحلۀ دوم برای شناسایی دقیق‌تر و ارزیابی معیارها برای هر دسته از عوامل، زیر‌معیارهای مرتبط شناسایی شد و با تکمیل 20 پرسشنامه توسط کارشناسان خبرۀ شهرداری تبریز، اهمیت هر‌یک از موارد بر‌اساس مدل تحلیل شبکه (ANP) مورد ارزیابی قرار گرفت. نتایج ارزش عوامل مدیریت و سیاست با مقدار 573/0، عوامل انسانی و سرمایۀ اجتماعی با مقدار 279/0 و عوامل فنّاوری با مقدار وزن 147/0 را نشان می‌دهد. تحلیل زیر‌معیارها حاکی‌از آن است که برای تبدیل ظرفیت‌های شهر هوشمند به زیرساخت، می‌بایست تغییر ساختاری و رویکردی در عوامل نهادی صورت پذیرد. در مدل تحلیل شبکۀ زیرمعیار ساختار و تشکیلات شهرداری با میزان نرخ ایده‌آل 12/0 رتبۀ اول، ساختار حقوقی و قراردادی شهرداری 09/0 رتبۀ دوم و عملکرد شهرداری در استفاده از مشاوران تخصصی 085/0 رتبۀ سوم را در اولویت‌بندی شاخص‌های مربوط‌به مدیریت و سیاست (عوامل نهادی) به خود اختصاص داده‌اند. در‌نهایت با توجه به گزاره‌های مفهومی بر‌‌پایۀ ادبیات و پیشینۀ تحقیق و عوامل زیرساختی شناسایی‌شدۀ ایجاد شهرهای هوشمند، استراتژی‌های مناسب در ایجاد زیرساخت‌های شهر هوشمند بیان شده است. در این راستا ایجاد حکمروایی خوب شهری به‌عنوانِ مهمترین استراتژی در ایجاد پلتفرم شهر هوشمند در مدیریت شهری تبریز مطرح است.