تأملی بر تنوع مضامین هنری و منشأ کاشی‌های قاجاری تکیۀ معاون-الملک کرمانشاه

تکیه معاون­الملک یکی از مهم­ترین تکایای ایران و بناهای شهر کرمانشاه در اواخر دورۀ قاجار است که در بافت قدیم شهر و محلۀ برزه­دماغ واقع شده است. کاشی­کاری تکیه، مضامین متعدد مذهبی، ملی، اساطیری، حماسی، مناظر طبیعی، گل و مرغ و هندسی را در بر می­گیرد. مهم­ترین هدف پژوهش حاضر، شناسایی منشأ نقوش کاشی­های فوق، علل شکل­گیری آنها در کنار هم و پی بردن به مضامین متنوع محلی، بومی و فرا محلی در آنهاست. روش بکار رفته در پژوهش توصیفی ـ تحلیلی و با استفاده از منابع کتابخانه‌ای، تحقیقات میدانی در محل و مقایسۀ تطبیقی نقوش کاشی‌ها با نسخ خطی مصور دوره قاجار به منظور پی بردن به منشأ آنهاست. نتایج پژوهش نشان می­دهد که الگو گرفتن از تصاویر نسخ خطی مصورِ رجال روشنفکر و ملی­گرای قاجاری مانند جلال­الدین میرزا قاجار و فرصت­الدوله شیرازی، منشأ نقوش حماسی و اساطیری است که در آن تأثیر هنر ایران باستان به­وضوح مشهود است. همچنین مشخص شد که الگوی ایجاد کاشی­های حماسی منقش ِتکیه معاون­الملک با خانه­های قاجاری قوام­السلطنه، مشیرالدوله و اعلم­السلطنه در تهران، حمام سردر گلزار رشت و خانۀ آرازی قزوین یکی است. منشأ تصاویر مذهبی نیز برگرفته از پردۀ نقالان، شبیه­خوانان و کتب چاپ سنگی است.