بررسی چهار گویش کاشان (ابوزیدآبادی، برزکی، تتماجی، قهرودی)

در بخش‌های کوهستانی و کویری کاشان، گویش‌های نسبتاً زیادی رواج دارد. همۀ این گویش‌ها بنابر تقسیم‌بندی زبان‌شناسان، جزء گویش‌های ناحیۀ مرکزی ایران به‌ شمار می‌روند. گویش‌های مرکزی کاشان مانند دیگر گویش‌های زبان فارسی، بسیاری از ویژگی‌های فارسی دری و پهلوی و حتی باستان را به‌خوبی پاسداری کرده‌اند. هنوز در برخی از واژه‌ها تلفظ دقیق «واومعدوله» به‌ کار می‌رود. برخی واژه‌ها واکۀ آغازی خود را حفظ کرده‌اند. جنس دستوری (مؤنث و مذکر)، تعدادی از اسم‌ها را با نشانۀ - ā (مذکر) و -e (مؤنث) از هم متمایز می‌کند. در ابوزیدآبادی، به‌جز اسم‌های مذکر ومؤنث  نشانه‌دار، اسم‌های بی‌نشانه نیز جنس دستوری دارند و جنسیت آن‌ها با استفاده از صفت و فعل مشخص می‌شود. در گویش‌های دیگر، قواعد جنسیت تحت تأثیر فارسی، چنان‌که باید و شاید، رعایت نمی‌شود. افزون‌براین تعدادی از ساخت‌های فعلی در تذکیر و تأنیث تمایز دارند. حروف اضافه در سه جایگاه پیشایند، پسایند یا هر دو ظاهر می‌شوند. در این گویش‌ها «را» غالباً به‌معنی برای و نقش نمای مفعول باواسطه است و مفعول بی‌واسطه معمولاً بی‌نشانه است. ترتیب اجزای جمله مانند فارسی گفتاری امروزی و گاهی مانند فارسی دری است. چهار شکل پی‌بست شخصی، با جایگاه‌ها و کارکرد‌های متفاوت دیده می‌شود. پی‌بست‌های شخصی به‌جز نقش اصلی، کنندۀ کار فعل‌های ماضی متعدی نیز هستند. برخی از پی‌بست‌ها فاعلی هستند و مانند فارسی در آخر فعل ظاهر می‌شوند، همین پی‌بست‌ها در فعل‌های مضارع اخباری و التزامی، می‌توانند نقش مفعولی و متممی را نیز انجام دهند. ماضی استمراری شناسه‌هایی دارد که باهمۀ فعل‌ها متفاوت است؛ آن‌ها پیشوندگونه در آغاز فعل ظاهر می‌شوند. ساختار «ارگتیو» (مطابقت فعل گذرا با مفعول بی‌واسطه)، به‌ویژه درابوزیدآبادی به‌ کار می‌رود.