بررسی و نقد دو مانع دگرگرایی خدا در فلسفة صدرایی

خودگرایی اخلاقی غالباً در قلمرو انسانی و ذیل نظریة اخلاقی غایت محور مطرح می­شود. اما پرسش­ها و مؤلفه­های آن در ساحت ربوبی قابل رصد است. به باور نگارنده، در فلسفة ملاصدرا دو شاهد و قرینه بر خودگرایی خدا وجود دارد که در واقع دو مانع دگرگرایی خداست: این دو مانع عبارتند از: «عدم التفات عالی به سافل» و «بازگشت هر غایتِ فعلی به فاعل». این شواهد با مفهوم صدرایی عنایت الهی در تضاد است. پرسش پایة این جُستار عبارت است از: چگونه می­توان شواهد خودگرایی را با نظریة عنایت الهی و التفات اصیل خدا به «دیگری» سازگار دانست؟ دستاورد این پژوهش به این قرار است: در پژوهش حاضر، این دو شاهد به عنوان مانع دگرگرایی خدا مورد نقد قرار گرفته­اند و نشان داده شد که خدا نه خودگرا که وجودی دگرگراست و چون خدا کامل­ترین وجود و کامل­ترین کمال است کامل­ترین دگرگراست و بیشترین خیر و منفعت را برای همه محقق می­کند و چون غنی مطلق است، بدون هیچ گونه چشمداشتی بیشترین خیر را برای دیگران تأمین می­کند. این نتایج حاصل تحلیل مفاهیمی چون «غایت»، «التفات»، «خودگرایی»، قاعدة «بسیط الحقیقه کل الاشیاء» و تحلیل وجودی اصل علیت است. گفتنی است: این پژوهش مسبوق به پیشینه­ای نیست.