بررسی وجوه تمثیلی مرغان در منطق الطیر

شخصیت­های اصلی منطق­الطیر، مرغان و پرندگانی هستند که شاعر برای تعیین شخصیت آن­ها، از نقش اساطیری و تلمیحی آنان بهره گرفته است. شخصیت درونی اکثر مرغان، بر دو پایه ناتوانی و غرور بنا شده است که در گفتار و کردار آنان به صورت اظهار عجز و خودستایی نمایان می­شود. ناامیدی طاووس و غرور همای از این­گونه است؛ زیرا طاووس از رفتار خود با حضرت آدم که منجر به اخراج آدم و طاووس از بهشت شد نادم است و همای هم از این که سایه­اش پادشاه­پرور است به خودستایی از خویش می­پردازد. یکی از پدیده­های داستانی که بر بعضی شخصیت­های داستان عارض می­شود بازشناخت و دگرگونی است. بنابر نتایج این پژوهش، عطار برای درمان ناهنجاری­های روحی مردم در جامعۀ آشفته­اش، از تجربۀ عرفانی متناسب با ظرفیت­های وجودی افراد و گروه­های اجتماع بهره برده است و چگونگی کمال­یابی گونه­های افراد را، به فراخور صفات و موانع شخصیتی­شان به گونة تمثیلی، تبیین کرده است. عطار در این پیشنهاد عرفانی و درمان­گرانه، افزون بر تبیین کهن­الگویی کمال و سلامت فردی، از طریق کنار زدن سایه و گذر از آنیما، تفرّد روحی را در گرو زدودن صورتک­های مرسوم می­نهد. سرانجام خصایص برون­گرایانه و درون­گرایانه افراد در چنان پیرنگ اسطوره­ای-کهن­الگویی و تجربه معرفتی مضمحل می­شود.