بررسی نقش مواصلاتی بصره با مناطق هم‌سایه‌اش (سده‌های اول تا سوم هجری)

بررسی نقش مواصلاتی بصره با مناطق هم‌سایه‌اش (سده‌های اول تا سوم هجری) سیّدابوالقاسم فروزانی* بهادر شهریاری** چکیده بصره در نخستین سده‌های تاریخ هجری، از سکونت‌گاهی کوچک با ساختمان‌هایی نیمه‌ویران، به شهری بزرگ و بندرِ تجاریِ پررونقی بدل گشت. اصلی‌ترین عامل رشد اقتصادی و سیاسی فراوان بصره، جایگاه یگانه ارتباطی‌اش بود؛ یعنی هم از راه زمینی با مناطق مختلف پیوند داشت و به آسانی با آنها مرتبط می‌شد و هم از راه دریایی. واقع شدن بصره کنار خلیج فارس و رودهای پرآب دجله و فرات، زمینه را برای رفت و آمد با نواحی دوردست فراهم می‌کرد. چنین امکانات و زمینه‌های مطلوب ارتباطی، موجب شد که از آغاز دوران اسلامی، نخست گروه‌های سیاسی و نظامی؛ سپس بازرگانان از بستر ارتباطی آن‌جا برای رسیدن به هدف‌های سیاسی و تجاری خود بهره گیرد. این کار به پیش‌رفت بصره در حوزه‌های گوناگون و شکوفا شدن استعدادهایش انجامید. این مقاله با روش توصیفی ـ تحلیلی جایگاه ارتباطی بصره را با دیگر مناطق برمی‌رسد.   * دانشیار دانشگاه شیراز، گروه تاریخ، شیراز، ایران [email protected]. ** دانشجوی دکتری تاریخ ایران بعد از اسلام دانشگاه شیراز، گروه تاریخ، شیراز، ایران. [email protected].