بررسی مبانی ایدئولوژیک صحنه های تاج ستانی از ایزدان در هنر ایران باستان

یکی از مضامین پرکاربرد در هنر شرق باستان، صحنه­ های نمادین اعطای مقام پادشاهی از سوی خدایان است که جایگاه والای مقام پادشاهی و تأیید آسمانی پادشاه یا به ­عبارتی رابطۀ قوی دین و سیاست را نشان می ­دهد. این صحنه­ ها در آثار هنری ایران باستان نیز مکرر به­ چشم می­ خورند. مقالۀ پیش ­رو با تکیه بر ملاحظات سیاسی و مسائل تاریخی، علل و زمینه های توجه پادشاهان ایرانی به این رسم را بررسی می­ کند. تحلیل­ ها نشان می ­دهد که هخامنشیان در مواجهه با مردمان شرق باستان؛ اشکانیان در مواجهه با یونانیان؛ و ساسانیان در مواجهه با کوشان ­ها و رومیان، از زبان هنری برای تبلیغات خود بهره گرفته ­اند و صحنه ­های تاج­ ستانی از خدایان یکی از مهم­ترین آن‌ها بوده است. این تبلیغات در میان رعایا و رقبای داخلی پادشاهی نیز کاربرد داشت. بنابراین برخی از پادشاهان ایرانی مانند داریوش یکم هخامنشی، اردشیر بابکان و خسرو دوم ساسانی که در مشروعیت سلطنت آنان تردیدهایی اساسی وجود داشت، بیش از همه به این صحنه ­ها روی آورده ­اند. از این‌ رو، صحنه ­های تاج ستانی از ایزدان در هنر ایران باستان به ­رغم جلوۀ ناپسندی که در نظرگاه دین زردشتی داشت، به سنت­ های باستانی پادشاهی تعلق داشته و به ­معنای دگراندیشی یا بدعت­ گرایی پادشاهان نیست.