بررسی مؤلفه‌های ساختاری و عناصر بصری نسخ قرآن‌های مذهّب عصر قاجار در کتابخانه مرکزی تبریز

هدف پژوهش: این پژوهش درصدد است ضمن معرفی نسخ قرآنی مذهّب عصر قاجار کتابخانه مرکزی تبریز، آرایه‌های قرآنی آثار مورد نظر را شناسایی و ساختارشناسانه بررسی نموده و نسخه‎های قرآنیِ مذهّب را به‎لحاظ ساختارشناسی از منظر ترکیب‌بندی صفحات و فرم نقوش تفحص و ارزیابی کند. روش/ رویکرد پژوهشی: تحقیق حاضر به روش پیمایشی با رویکرد توصیفی _ تحلیلی انجام شده است و اطلاعات با استفاده از منابع کتابخانه‌ای و به شیوۀ میدانی گردآوری و تدوین گردید. از بین 20 نسخه قرآنی مذهّب قاجاری موجود در کتابخانه مرکزی تبریز و با صلاحدید متخصصان این حوزه و کارشناس کارآمد بخش نسخه‌شناسی کتابخانه مذکور، جامعه آماری پژوهش را 10اثر قرآنی مذهّب سند‌دار تشکیل می‌دهد که با توجه به نیاز موضوع پژوهش حاضر، برگزیده شده است. اطلاعات تحقیق در قالب جدول‎ها و نمودارها از طریق نرم افزار SPSS و EXCEL طبقه‌بندی و محاسبه شده‌اند. اصالت/ ارزش پژوهش: مطالعهنسخه‎های مذهّب قرآنی محفوظ در آرشیو کتابخانه مرکزی تبریز و عناصر تزئینی وابسته به قرآن‌ها، سبب ژرف عمیق و ارتقای کیفیت آثار هنری و تذهیب‌های قرآنی می‌شود. این مقاله در نظر دارد جنبه‌های هنری نسخه‎های قرآن‌های مذهّب را با تأکید بر عصر قاجار مطالعه کند و تفحصی را انجام دهد. لیکن، آثار مطالعاتی تاکنون معرفی نشده و پژوهشی بر روی آنها انجام نشده است. یافته‌ها: یافته‌های تحقیق نشان داد 9/39% از سرلوح قرآن‌ها بدون تاج همراه با کتیبۀ سرسوره بوده و 91/60% تاج‌دار و دارای کتیبه‌های فوقانی و تحتانی است. 47/67% از صفحات متن دارای تزئینات نشان‌دار هستند. در بخش عناصر تزئینی و نقوش 1/44% نقوش ختایی، 9/8%نقوش اسلیمی، 2/14% نقوش انتزاعی، 3/3% گره‌چینی، 1/18%دارای جدول‌کشی و عناصر شرفه دارای میانگین 4/11% درصدهای فروانی نسبی در بین توزیع نقوش هستند. نتایج تحقیق: نتایج پژوهش حاکی آن است، عناصر تزئینی همچون نقوش ختایی، اسلیمی، تاج، نیم‌تاج، کتیبه، انواع جدول‌کشی، نقوش ترصیع، نقوش انتزاعی و ... در قرآن‌های منتخب از دورۀ قاجار کتابخانۀ مذکور مشاهده شده است. استفاده از گل‌های گرد، شاه‌عباسی، اناری، اسلیمی‌های توخالی و به‎صورت قاب‌بندی ساده، ترکیب‌بندی حلزونی، تنوع رنگی در گل‌ها و جدول‎ها، بیش‌ترین استفاده از رنگ طلا جزءِ ویژگی‎های شاخص تذهیب‌های قرآنی عصر قاجار کتابخانۀ ذکرشده است.