بررسی فرایند اطلاع‌رسانی در زلزله‌های دوگانۀ اهر– ورزقان و مخاطرات ناشی از آن

زمین­لرزه‌­های 21 مرداد 1391 اهر- ورزقان از جمله زلزله‌های ­دوگانه به‌شمار می‌رود که به‌فاصلۀ 11 دقیقه از هم، اولی با بزرگای 2/6 و دیگری 3/6 ریشتر اتفاق افتاد. این زلزله بیش از 300 کشته و 3000 زخمی بر جای گذاشت. جلوگیری کامل از خسارات و آثار منفی یک زلزله در حال حاضر ممکن نیست، اما کنترل و مدیریت آن به‌گونه­ای که خسارات مذکور به حداقل خود کاهش یابد، با استفاده از فرایند مدیریت بحران صحیح امکان‌پذیر است. همچنین عکس این موضوع هم می­تواند مصداق پیدا کند؛ بدین معنا که مدیریت نادرست بحران، نه‌تنها می­تواند دامنۀ خسارات را افزایش دهد، بلکه ممکن است به مخاطرات ثانویه مثل نارضایتی، اعتراض و بی­نظمی اجتماعی، اغتشاش و ... تبدیل شود. به‌همین دلیل اطلاع­رسانی در مرحلۀ وقوع بحران و انتشار اخبار دقیق و صحیح از مشخصات یک زلزله و آثار آن در ساعات اولیه، عامل تعیین­کننده­ای در فرایند مدیریت بحران و جلوگیری از بروز مخاطرات محیطی است. در این مقاله که بر اساس اطلاعات گردآوری‌شدۀ اسنادی و کتابخانه­ای و نیز مصاحبه با مسئولان و مدیران در مورد زلزله­های دوگانۀ اهر- ورزقان تهیه شد، وضعیت اطلاع­رسانی رسانه­ها و به‌ویژه سازمان صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران، به‌عنوان رسانۀ رسمی و ملی، بررسی شد؛ بدین منظور دو بُعد اصلی اطلاع­رسانی در حین بحران شامل: «اطلاع‌رسانی از وقوع زلزله و مشخصات آن» و «اطلاع­رسانی از آثار زلزله» ارزیابی شده و ضعف‌ها و قوت‌های آن تشریح می‌شود. براساس بررسی­های به‌عمل‌آمده در این مقاله نتیجه­گیری می­شود با اینکه اطلاع­رسانی از وقوع زلزله­های دوگانۀ اهر- ورزقان به‌درستی انجام گرفت که این مورد ناشی از ارتقای عملکرد شبکه­های لرزه­نگاری و شتاب‌نگاری در کشور است، اما اطلاع­رسانی صحیح و سریع از آثار زلزله همچنان دچار نقصان است. یکی دیگر از نتایج این پژوهش مبین آن است که رسانه­های محلی عملکرد مطلوب­تری در پوشش خبری زلزلۀ مذکور در مقایسه با رسانۀ ملی داشتند و عدم اطلاع­رسانی کامل رسانۀ ملی از این واقعه، عرصه را برای فعالیت رسانه­های غیررسمی و بیگانه و بروز شایعات هموار ساخت.