بررسی روابط میان عملکرد بذر، عملکرد علوفه و اجزاء عملکرد در جمعیتهای شبدر قرمز (Trifolium pratense L.)

شبدر قرمز یکی از مهمترین لگوم‌های علوفه‌ای چند ساله است که در مراتع ایران به‌صورت طبیعی رشد می‌کند. به منظور بررسی و تشریح روابط میان عملکرد علوفه خشک و عملکرد بذر با سایر صفات وابسته به آنها، 9 جمعیت شبدر قرمز در قالب طرح بلوکهای کامل تصادفی در سه تکرار در سالهای 1381-1382 در مجتمع تحقیقاتی البرز (کرج) مورد ارزیابی قرار گرفتند. تجزیه همبستگی فنوتیپی نشان داد که عملکرد علوفه با صفات اندازه برگ، طول میانگره، طول دمبرگ، ارتفاع کانوپی، دیرزیستی و تعداد ساقه در بوته همبستگی مثبت و معنی‌دار دارد. ضریب همبستگی میان عملکرد بذر و صفات تعداد ساقه در بوته، دیرزیستی و تعداد بذر در گل آذین نیز مثبت و معنی‌دار بود. با استفاده از تجزیه رگرسیونی گام به گام سهم هر یک از صفات که بیشترین تأثیر را در عملکرد بذر و علوفه داشتند مشخص گردید. صفات تعداد ساقه در بوته، تعداد بذر در گل آذین، دیرزیستی، تعداد گل آذین در ساقه، طول میانگره و تعداد گلچه در گل آذین بیشترین تأثیر را در عملکرد علوفه داشتند و بیش از 99 درصد از تغییرات آن را توجیه نمودند. بر اساس تجزیه علیت، صفات دیرزیستی و طول میانگره بیشترین اثر مستقیم و مثبت را بر افزایش عملکرد علوفه داشتند. دو صفت تعداد بذر در گل آذین و تعداد گل آذین در ساقه اثر مستقیم منفی نشان دادند، ولی از طریق افزایش دیرزیستی و طول میانگره، به‌طورغیرمستقیم باعث افزایش عملکرد علوفه گردیدند. با توجه به‌اینکه ضریب همبستگی و ضریب علیت دو صفت دیرزیستی و طول میانگره مثبت بودند بنابراین می‌توان از این دو صفت به‌عنوان دو شاخص مهم در افزایش عملکرد علوفه استفاده نمود. برای عملکرد بذر، صفات تعداد بذر در گل آذین، وزن هزار دانه، تیپ رشد، تعداد گل آذین در ساقه و تعداد گلچه در گل آذین به مدل رگرسیونی وارد شدند (98/0R2=) که صفت تعداد بذر در گل آذین بیشترین اثر مستقیم را مثبت بر افزایش عملکرد بذر داشت و چون اثر کل آن نیز معنی‌دار بود بنابراین تعداد بذر در گل آذین به‌عنوان مهمترین صفت برای افزایش عملکرد بذر شناخته شد. وزن هزار دانه اگرچه به‌صورت مستقیم باعث کاهش عملکرد بذر شد، اما به‌صورت غیر مستقیم با افزایش تعداد بذر در گل آذین موجب افزایش تولید بذر گردید.