بررسی تطبیقی «تبعید روح» در روایت تصوّف اسلامی و گنوسی

باور به تبعید روح از خاستگاه علوی به عالم فرودین، و اعتقاد به لزوم بازگشت روح به موطن اصلی، یک موضوع مشترک در تعالیم گنوسی و آموزه‌­های تصوّف اسلامی است. این مقاله به شیوه تطبیقی ابعاد مختلف موضوع تبعید روح را در اندیشه باطن­‌گرای این دو مکتب بازنموده‌­است. برای نیل به این منظور ابتدا چهارچوب کلی نگاه متصوفه و گنوسیان به مسئله تبعید روح تبیین­ شده و سپس در ضمن تحلیل ساختار و بن‌مایه‌ دو داستان «قصه سرود مروارید» و «قصه غربت غربی» از داستان‌های رمزی گنوسی و تصوّف اسلامی، وجوه اشتراک و افتراق آن دو مشخص­ گردیده است. نتیجه مقاله نشان­ می­‌دهد که درک کلی از غربت روح و تبعید آن از عالم علوی بن­‌مایۀ مشترک در اندیشه­ گنوسی و تفکر صوفیانه است و ریشه در گرایش‌­های باطنی این دو مکتب دارد. بنابراین بهتر است از منظر توارد به این اشتراکات نگریسته­ شود. هر چند با توجه به سبقت تاریخی اندیشه گنوسی بر تصوف و سمت تقدم طرح بحث تبعید روح در آثار گنوسیان، می‌توان گفت، قصه غربت غربی و رساله حی‌ابن یقظان ابن‌سینا یا نی‌­نامۀ مثنوی از تعالیم گنوسی به طور نسبی تأثیر­پذیرفته‌اند و به نوعی دارای ساختار گنوسی­‌اند