بررسی الگوی توزیع و برخی مشخصات کمی و کیفی بذور بلوط ایرانی در جنگل‌های جست زاد زاگرس میانی

سابقه و هدف: در اغلب گونه‌ها و به‌ویژه بلوط، موفقیت نسل بعدی گیاه بستگی به پراکنش بذور و استقرار آنها در مکان‌هائی دارد که در آنجا قادر به جوانه‌زنی و تولید گیاهچه‌های قوی باشند. پراکنش بذر مهم‌ترین فرآیندی است که ارتباط الگوهای مکانی گیاهان مادری و نسل‌های بعد آنها را مرتبط می‌کند. با توجه به نقش و اهمیت پراکنش بذور در موفقیت تجدید حیات و با توجه به تخریب-های ایجاد شده در جنگل‌های زاگرس در نتیجه فعالیت‌های انسانی وعوامل طبیعی، هدف از این پژوهش، بررسی الگوی توزیع و پراکنش بذور بلوط ایرانی در موقعیت‌های مختلف نسبت به جست‌گروه‌ بلوط در توده‌های جنگلی جست‌زاد تخریب یافته آن و تعیین ارتباط بین موقعیت توزیع بذور (زیرتاج درخت، حاشیه تاج، فواصل بین جست‌گروه‌ها و اراضی کشاورزی رها شده) و استعداد آنها به ابتلا به عوامل بیماری‌زا می‌باشد. مواد و روش‌ها: پژوهش حاضر در جنگل‌های حوزه آبخیز رودخانه کاکارضا در 45 کیلومتری شمال شرقی شهرستان خرم‌آباد به اجرا درآمد، پوشش درختی غالب جنگل‌های این منطقه را بلوط ایرانی تشکیل می‌دهد. پس از تعیین منطقه مناسب جهت انجام پژوهش، ترانسکتی به طول هزار متر در حد واسط بین اراضی کشاورزی رها شده و جنگل مستقر شد و در فواصل 25 متری بر روی ترانسکت عمودهائی به طول تصادفی در هر دو منطقه بر این ترانسکت اخراج گردید. بذور پراکنش یافته در نزدیک‌ترین جست‌گروه به منتهی الیه عمودهای استخراج شده، در قطعات نمونه‌ای در زیر تاج‌پوشش، حاشیه تاج‌پوشش و فواصل بین جست‌گروه‌های جست‌زاد جمع-آوری و ثبت گردیدند. در منطقه کشاورزی رها شده نیز در انتهای عمودها قطعات نمونه پیاده گردید. بذور جمع‌آوری شده در سه گروه بذور سالم، نارس و بیمار طبقه‌بندی شدند و بذور بیمار جهت شناسایی عامل بیماری به آزمایشگاه انتقال داده شد.یافته‌ها: براساس نتایج در اراضی کشاورزی رها شده بذر قابل ملاحظه‌ای یافت نشد، اما 85% بذور سالم جمع‌آوری شده در منطقه جنگلی دارای قوه نامیه بودند. بررسی آزمایشگاهی بذور بیمار نشان داد که مهمترین قارچ‌های عامل بیماری بذور به جنس‌های Alternaria, Rhizopus, Penicilium و Trichoderma تعلق داشتند. بذور جمع‌آوری شده در نواحی زیر تاج‌پوشش، حاشیه تاج‌پوشش و فواصل بین جست‌گروه‌ها از نظر وزن، طول و قطر فاقد اختلاف معنی‌داری بودند، اما به لحاظ فراوانی بذور سالم و نارس بین سه موقعیت مورد بررسی اختلاف معنی‌داری مشاهده شد. به طوریکه در نواحی زیر تاج‌پوشش و حاشیه جست‌گروه‌ها نسبت به فواصل بین جست‌گروه‌ها بذور بیشتر و سالم‌تری مشاهده گردید، اما به لحاظ تراکم بذور بیمار، مناطق فوق اختلاف معنی‌داری را نشان ندادند. نتیجه گیری: بر اساس نتایج این پژوهش می توان بیان داشت تخریب‌های رخ داده در جنگل بر حضور و الگوی توزیع مصرف‌کنندگان و پراکنده‌کنندگان بذر آنها تأثیرگذار بوده و موجودات پراکنده‌کننده بذر در این جنگل‌ها، فعالیت محدودی دارند و بذور را تا فواصل کمتری از درختان مادری انتقال می‌دهند، در صورت کاهش جمعیت این موجودات و کمتر شدن فعالیت آنها، با توجه به سنگین بودن بذور بلوط، کاهش دامنه انتشار بذور بلوط قابل انتظار است. به طور کلی نتایج این پژوهش ما آشکار می‌کنند که تخریب و دخالت شدید در جنگل به دلیل تغییر شرایط محیطی و کاهش ثبات، مهم‌ترین عامل تأثیر گذار بر موقعیت پراکنش بذور بلوط می‌باشد. بنابراین می‌توان گفت که در جنگل‌های جست زاد زاگرس، با افزایش فاصله از مرکز جست‌گروه، در نتیجه کاهش توزیع بذور سالم، احتمال ایجاد زادآوری کاهش می‌یابد.